کتاب «در خدمت تخت طاووس» نوشت? پرويز راجي
آخرين سالهاي حکومت محمدرضاشاه پهلوي بهروايت آخرين سفير او در لندن. کتاب «در خدمت تخت طاووس: يادداشتهاي روزان? آخرين سفير شاه در لندن»، با عنوان اصلي In the Service of the Peacock Throne: The Diaries of the Shahs Last Ambassador to London، يادداشتهاي روزان? پرويز راجي، آخرين سفير ايران در بريتانيا در دوران حکومت پهلوي دوم، است که متن اصلي آن اولين بار بهصورت پاورقي در هفتهنام? «ساندي تايمز»، در سه شماره، منتشر شده است.
کتاب «در خدمت تخت طاووس»، چنانکه راجي خود در مقدمهاش بر ترجم? فارسي اين کتاب توضيح ميدهد، نه خاطرهنگاري است و نه تاريخ. اين کتاب، ماحصل يادداشتهايي است که در لحظات مختلف و براساس حس و برداشت و دريافتي که نويسنده در همان لحظه داشته است روي کاغذ آمدهاند، اگرچه تاريخ را ميتوان از وراي آن ديد.
کتاب «در خدمت تحت طاووس» اگرچه تاريخ نيست اما مواد خامي ارزنده براي مطالعات تاريخي دربار? ايران عصر پهلوي دوم، بهويژه سالهاي پاياني آن عصر، است و اطلاعاتي مفيد دربار? اوضاع سياسي و اجتماعي آن دوران در اختيار خوانندگان ميگذارد.
متن اصلي کتاب «در خدمت تخت طاووس» اولين بار در سال 1983 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «در خدمت تخت طاووس»
آنچه در کتاب «در خدمت تخت طاووس» فراهم آمده است، يادداشتهاي روزان? پرويز راجي را در فاصل? سالهاي 1355 تا 1357، يعني دوران خدمت او بهعنوان سفير ايران در بريتانيا، دربرميگيرد.
يادداشتهاي روزان? راجي در کتاب «در خدمت تخت طاووس» همزمان است با سه سال پاياني حکومت محمدرضاشاه. از همين رو از خلال اين يادداشتها تصويري از تحولات و رويدادهاي آن دوره از سلطنت پهلوي دوم، از منظر کسي که خود سِمَتي در آن حکومت داشته و از نزديک با سرانِ آن در ارتباط بوده، ارائه ميشود.
نخستين يادداشت کتاب «در خدمت تخت طاووس» در بيستوششم خرداد 1355 و آخرين يادداشت در ششم بهمن 1357 نوشته شده است. هدف اصلي راجي از نوشتن اين يادداشتها، چنانکه او خود در پيشفگتار کتاب «در خدمت تخت طاووس» توضيح ميدهد، اين بوده که کموکيف و چَموخمِ کار بهعنوان مأمور سياسي در لندن را، براي ايرانياني که روزي به سفارت ايران در بريتانيا اعزام ميشدند، توضيح دهد و نقش? راهي مقدماتي براي آنها فراهم کند. اما، همانطور که در ادام? همين مقدمه توضيح داده شده، حضور راجي در لندن و انجام وظايف ديپلماتيک او مصادف ميشود با تحولات و تلاطماتي در ايران که درنهايت به فروپاشي و سقوط حکومت پهلوي انجاميد. از همين رو راجي ديگر نميتوانست از نظرگاه يک ناظر بيطرف به رويدادهاي سياسي و اجتماعي ايران و بازتاب بينالمللي اين رويدادها بنگرد و يادداشتهاي او بدل شد به بيان احساسات و عواطف و ذهنيات و ادراکات آني و متغير او از وقايع ايران در آن دورانِ پرالتهاب و هرآنچه بهنحوي به آن وقايع مربوط بود.
راجي در پيشگفتار کتاب «در خدمت تخت طاووس» ميگويد که «اين کتاب شرحي از انقلاب ايران نيست، تجرب? فردي است از آن انقلاب.»
کتاب «در خدمت تخت طاووس»، از همان نخستين يادداشت، با اشاره به مخالفان حکومت شاه که در لندن عليه حکومت شعار ميدهند آغاز ميشود و در يادداشتهاي بعدي نيز راهبهراه به ناآراميهاي ايران در سالهاي آخر حکومت پهلوي دوم و اعتراضات و تظاهرات عليه حکومت اشاره ميشود.
کتاب «در خدمت تخت طاووس» شرح نگرانيها و دلواپسيها و تشويشهاي مأموري سياسي است که درست در سالهايي پر التهاب و بحراني از دوران حکومت محمدرضاشاه، سفير ايران در بريتانيا شده و نگران فرجامِ کار است و نگران اينکه در چنين محيط طوفانزايي وظايف سياسي و ديپلماتيک خود را چگونه ايفا کند و چه واکنشي به بازتاب ناآراميهاي ايران در خارج از کشور داشته باشد.
با خواندن کتاب «در خدمت تخت طاووس» همچنين درمييابيم که التهابات ايران در سالهاي پاياني حکومت محمدرضاشاه و شرايط سياسي ايران در آن دوره، چگونه در نشريات خارجي منعکس ميشده و واکنشهاي بينالمللي به وضعيت سياسيِ آن روزهاي ايران چگونه بوده است.
از خلال يادداشتهاي راجي در کتاب «در خدمت تخت طاووس» ميزان اعتراضات و واکنشهاي بينالمللي به شکنج? مبارزان و مخالفان سياسي در ايران را نيز درمييابيم. مثلاً در يکي از اين يادداشتها ميبينيم که باب سيلورز، يکي از گردانندگان مجل? «بررسي کتاب نيويورک»، با راجي دربار? شکنج? رضا براهني توسط مأموران حکومت محمدرضاشاه صحبت ميکند و به شکنج? براهني معترض ميشود و حرف شکنجه که به ميان ميآيد، زبان راجي، بهعنوان کسي که مدافع و توجيهگر اقدامات حکومت وقتِ ايران است، در بحث با سيلورز بسته ميشود چون اشارات او به شکنجه در ايران را کموبيش مستند ميداند.
کتاب «در خدمت تخت طاووس» از پيشگفتار، سه فصل و يک مؤخره تشکيل شده است.
دربار? پرويز راجي، نويسند? کتاب «در خدمت تخت طاووس»
پرويز راجي، متولد 1315 در تهران و درگذشته به سال 1393، سياستمدار و ديپلمات ايراني بود. او فرزند عبدالحسين راجي، وزير بهداري کابين? منوچهر اقبال، بود.
راجي در سال 1338 از دانشگاه کمبريج ليسانس اقتصاد گرفت و در سال 1339 در ايران، در شرکت نفت، مشغول به کار شد. استخدام او در شرکت نفت باعث آشنايياش با اميرعباس هويدا شد. هويدا در آن زمان يکي از مديران شرکت نفت بود. وقتي هويدا به نخستوزيري رسيد، راجي، که مدتي در شرکت نفت مُنشيِ مخصوصش بود، رييس دفتر او شد.
راجي، چنانکه پيشتر اشاره شد، از سال 1355 تا 1357 خورشيدي، سفير ايران در بريتانيا بود.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «در خدمت تخت طاووس»
کتاب «در خدمت تخت طاووس: يادداشتهاي روزان? آخرين سفير شاه در لندن» با ترجم? حسن کامشاد، همراه با يادداشتي کوتاه از مترجم و نيز يادداشتهاي نويسنده بر چاپهاي اول و دوم ترجم? فارسي اين کتاب، در انتشارات فرهنگ جاويد منتشر شده است.
حسن کامشاد، متولد 1304 در اصفهان، از مترجمان و پژوهشگران صاحبنامِ ايراني است. کامشاد فارغالتحصيل رشت? حقوق از دانشگاه تهران و نيز داراي دکتري زبان و ادبيات فارسي از دانشگاه کمبريج انگلستان است. او در زماني که، بهواسط? ابراهيم گلستان، از جانب پروفسور روبن ليوي براي تدريس زبان فارسي به دانشگاه کمبريج رفته بود، دکتراي خود را نيز در همين دانشگاه گرفت.
کامشاد بهمدت يک سال نيز بهعنوان استاد مهمان در دانشگاه UCLA امريکا به تدريس زبان فارسي پرداخته است. او در ايران کارمند شرکت نفت و مدتي هم از اعضاي حزب تودة ايران بوده است. در زمان عضويت در حزب توده از جانب اين حزب، به همراه پنج تن از کارگران شرکت نفت، براي شرکت در کنگرة صلح جهاني به وين فرستاده شد. در اين کنگره بزرگاني چون ديميتري شوستاکوويچ، ناظم حکمت، پابلو نرودا و ژان پل سارتر حضور داشتند.
از ترجمههاي حسن کامشاد ميتوان به کتابهاي «دنياي سوفي»، «تاريخ چيست؟»، «تاريخ بيخردي» و «ايران: برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگليسيها» اشاره کرد. «حديث نفس: خاطرات رسته از فراموشي» و «پايهگذاران نثر جديد فارسي» هم از جمل? تأليفات او هستند.
