خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر

کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» نوشتۀ مهراوه فردوسی
ناداستانی دربارۀ جنایت خیابان گاندی. کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر: چهار جستار درباره‌ی پرونده‌ی جنایت "سمیه و شاهرخ" که دهه‌ی هفتاد را در بهت فروبرد» نوشتۀ مهراوه فردوسی، چهار جُستار دربارۀ یکی از معروف‌ترین و عجیب‌ترین پرونده‌های جنایی تاریخ معاصر ایران، معروف به «جنایت خیابان گاندی» و «ماجرای شاهرخ و سمیه» است، به‌همراه بازخوانی این پرونده است.
آن‌ها که نوجوانی‌شان در دهۀ 70 خورشیدی گذشته است احتمالاً ماجرای «جنایت خیابان گاندی» و تیترهای مربوط به این حادثه و عکس‌های عاملان این جنایت، یعنی پسر و دختری به نام‌های شاهرخ و سمیه، را در روزنامه‌ها به ‌خاطر دارند؛ پسر و دختری که عاشق هم بودند و برای دوام عشق‌شان و انتقام‌کشی از آن‌ها که مانع این عشق بودند، دست به یک جنایت خانوادگی هولناک زدند.
کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» کندوکاوی در وجوه اجتماعی و فرهنگی و ایدئولوژیک جنایت خیابان گاندی، از خلال بازخوانی پروندۀ این جنایت در بستر گفتمان‌های جامعۀ ایران در زمان وقوع آن، است؛ کندوکاوی که نه در پی دستیابی به رازهای مربوط به خود این جنایت، بلکه بیشتر به‌دنبال آشکار کردن گفتمان‌هایی است که روایتِ جنایت خیابان گاندی در چارچوب آن‌ها شکل گرفت و بازتولید شد و معناها و نتیجه‌گیری‌هایی دلخواه را بر این جنایت سوار کرد.
کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» بیش از آنکه بخواهد خود جنایت خیابان گاندی و زوایای تاریک آن را آشکار کند، در پیِ نشان دادن واکنش‌های مختلف جامعه به این جنایت و نوع مواجهه با آن و شیوۀ روایت آن است و در پیِ دستیابی به گفتمان‌های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی‌ و ایدئولوژیکی که در پشت مواجهه با جنایت خیابان گاندی و روایت آن وجود داشتند.

مروری بر کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر»
جنایت خیابان گاندی، که موضوع کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» است، در دی‌ماه سال 1375، اتفاق افتاد. قاتلان، دختر و پسری نوجوان، به نام‌های سمیه و شاهرخ، و مقتول‌ها، خواهر و برادر سمیه، به نام‌های سپیده و محمدرضا، بودند.
جنایت شاهرخ و سمیه، یک جنایت عشقی بود و نویسنده در کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» نیز با محوریت همین وجه از جنایت و با تمرکز بر نوع مواجهه با گفتمان عشق و تأثیر آن بر روایت جنایت خیابان گاندی است که به این جنایت می‌پردازد و آن را بازخوانی و روایت می‌کند و مورد کندوکاو قرار می‌دهد.
کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» متشکل از بازخوانی و روایت ماجرای جنایت خیابان گاندی، از منظر خبرنگاران و مطبوعات و دست‌اندرکاران این پرونده و افراد آشنا با کسانی که به‌نحوی در آن نقش‌آفرینی کردند و کسانی که وجوه مختلف این پرونده را به یاد می‌آورند، و جُستارهایی در واکاوی ابعاد ایدئولوژیک و اجتماعی و فرهنگی ماجرای شاهرخ و سمیه و خوانش آن در پس‌زمینۀ گفتمان‌هایی است که در جامعۀ ایران، در زمان وقوع جنایت خیابان گاندی، با یکدیگر تلاقی کرده بودند؛ گفتمان‌هایی که نوع مواجهه با این جنایت و طرز تلقی از آن و شیوۀ روایتش را شکل دادند.
مهراوه فردوسی در کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» بیش از آنکه در جستجوی علل وقوع جنایت خیابان گاندی باشد، در پی آن است که روایت‌هایی را که از این جنایت ارائه می‌شد و نتیجه‌گیری‌هایی را که از آن می‌شد، در بستر گفتمانی ضدّ عشق و هم‌سو با ازدواج سنتی و دیگر گفتمان‌های غالب و مسلط در جامعۀ ایران ببیند.
در کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» بیش از آن‌که بحث از خود جنایت خیابان گاندی و چگونگی رخ دادن آن مطرح باشد، سخن از وحشتی است که این جنایت بهانۀ برانگیختن آن در دل خانواده‌ها و نوجوانان و بازتولید و رواج آن در جامعه شده بوده است؛ وحشت از عشقی از نوع عشق شاهرخ و سمیه که فرهنگ مسلط، خانواده‌ها و نوجوانان را به عاقبت آن هشدار می‌داده و نوجوانان را از عاقبت چنین عشق‌هایی می‌ترسانده و به آن‌ها این‌طور القا می‌کرده که هر دختر و پسری که به‌سبک سمیه و شاهرخ به هم دل ببازند، دست آخر جنایتکار می‌شوند.
نکتۀ دیگر در مورد جنایت خیابان گاندی، که در کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» به آن توجه شده است، وقوع این جنایت، کمی پیش از دوم خرداد 1376 و روی کار آمدن دولت اصلاحات در ایران و گشودگی فضای اجتماعی و سیاسی است؛ رویدادی که در تناقض با گفتمانی می‌نمود که سعی داشت نتیجه‌ای عبرت‌آموز از جنایت خیابان گاندی بیرون بکشد، گفتمان عشق را به محاق ببرد، ردّ پای فرهنگ غرب را در این جنایت بجوید و البته بحث رفاه و تجمل‌پرستی را هم دربارۀ آن پیش بکشد.
در کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» به فضای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ایران، در دورانی که جنایت خیابان گاندی اتفاق افتاد توجه شده، و این جنایت و نوع مواجهه با آن، در بستر آن فضا مورد بررسی قرار گرفته است.
کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» از مقدمه، پنج بخش که با وام‌گیری از سنت نمایشنامه‌نویسی، «پرده» نامیده شده‌اند، و مؤخره‌ای با عنوان «25 سال بعد، در آغاز قرن جدید» تشکیل شده است.
به‌جز پردۀ آخر، چهار پردۀ دیگر کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» هرکدام از بخشی با عنوان «بازخوانی پرونده» و یک جستار تشکیل شده است.
عنوان‌های فصل‌های مربوط به بازخوانی پرونده در کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» عبارتند از: «آن چند روز اول»، «وقتی کشتم می‌خواستم برقصم»، «کسی دنبال قاتل من نبود» و «پدرم شبیه اختاپوس است».
چهار جستاری هم که در بخش‌های چهارگانۀ کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» می‌خوانید عبارتند از: «"مانور تجمل" در خانه‌ی اشرافی»، «گوزنی در حال انقراض در مردمک چشم‌های باکره‌ی فلزی»، «سوغات فرنگی‌ها؛ از خون‌های آلوده تا تهاجم فرهنگی» و «از خردرمانی تا شیاطین دیگر».
کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر: چهار جستار درباره‌ی پرونده‌ی جنایت "سمیه و شاهرخ" که دهه‌ی هفتاد را در بهت فروبرد» در نشر چشمه منتشر شده است.

دربارۀ مهراوه فردوسی، نویسندۀ کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر»
مهراوه فردوسی، متولد 1364، روزنامه‌نگار ایرانی است. او فرزند محمدعلی فردوسی، از روزنامه‌نگاران کرمان، است.
فردوسی دارای لیسانس روزنامه‌نگاری از دانشگاه علامه طباطبایی است و همکاری با مجلۀ «داستان همشهری» و سردبیری مجلۀ «ناداستان» را در کارنامۀ کاری خود دارد.
کتاب «خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر» اولین کتاب منتشرشده از مهراوه فردوسی است.