آخرین تزار
زندگی و مرگ نیکالای دوم

کتاب «آخرین تزار» نوشتۀ ادوارد رادزینسکی
روایتی تاریخی از زندگی و مرگ آخرین تزار روسیه و خانواده‌اش. ادوارد رادزینسکی در کتاب «آخرین تزار: زندگی و مرگ نیکالای دوم»، با کندوکاو در یادداشت‌های روزانۀ تزار نیکالای دوم و همسرش، ملکه آلکساندرا، و گزارش قاتلان آن‌ها و فرزندانشان، و همچنین جستجو و تحقیق در دیگر اسناد به جا مانده دربارۀ تزار نیکالای دوم و خانواده‌اش و فرجام کار آن‌ها، تصویری جزئی‌نگرانه از اواخر عصر روسیۀ تزاری به دست می‌دهد.
رادزینسکی، که هم مورخ است و هم نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس و از همین رو به فوت‌وفنّ قصه‌پردازی آشناست، در کتاب آخرین تزار» تاریخ اواخر روسیۀ تزاری و برافتادن حکومت سیصدسالۀ رمانف‌ها در روسیه را به زبانی جذاب برای مخاطبان غیرمتخصص اما علاقه‌مند به مطالعات تاریخی روایت می‌کند.
کتاب «آخرین تزار» تلاشی است برای گشودن رازهای زندگی نیکالای دوم، از ورای اسناد گوناگون و در چشم‌اندازی از تاریخ روسیۀ تزاری.

مروری بر کتاب «آخرین تزار»
ادوارد رادزینسکی در کتاب «آخرین تزار» بر آن است که بر زوایای پنهان زندگی نیکالای دوم و خانواده‌اش نور بتاباند و گره از رازهایی بگشاید که بیرون افتادنشان از پردۀ ابهام، تصویری دقیق‌تر از روسیۀ سال‌های منجر به انقلاب اکتبر 1917 و به قدرت رسیدن بلشویک‌ها و استقرار کمونیسم در این کشور به دست می‌دهد.
آخرین حاکمانِ سلسله‌ها معمولاً بیش از پیشینیان خود در مظان اتهام هستند. آن‌ها بارِ همۀ اشتباهات و ستم‌ها و ناکارآمدی‌های حکّام پیش از خود را به دوش می‌کشند و همۀ تقصیرها گردن آن‌ها و ندانم‌کاری‌هایشان می‌افتد. تزار نیکالا، شخصیت محوری کتاب «آخرین تزار»، نیز از این قاعده مستثنی نبود و نه‌فقط تاوان اشتباهات و بی‌عدالتی‌های خود، که تاوان اعمال ظالمانه و نابخردانۀ پیشینیان خود را نیز پرداخت و با خانواده و پزشک خانوادگی و سه خدمتکارش، به‌طرزی فجیع، توسط بلشویک‌ها به قتل رسید.
در کتاب «آخرین تزار» با جزئیاتی مواجهیم که تصویری نزدیک‌تر و واقع‌بینانه‌تر و غیرکلیشه‌ای‌تر از نیکالای دوم می‌سازند و او را به‌صورتی دقیق‌تر به ما می‌شناسانند و نیز تصویری از زمانۀ او و مقطعی از تاریخ روسیه به دست می‌دهند.
آن‌چه جذابیت کتاب «آخرین تزار» را دوچندان می‌کند، روایت شیرین و قصه‌وار آن است. رادزینسکی در کتاب «آخرین تزار» جذابیت‌های قصه‌گویی را با پژوهش تاریخی می‌آمیزد، بی‌آنکه وجه محققانۀ کار خود را قربانی قصه‌پردازی کند و این‌گونه روایتی تاریخی به دست می‌دهد که هم مخاطبان عادی علاقه‌مند به تاریخ را خوش می‌آید، هم مبنای پژوهشی محکمی دارد و هم خواننده را مثل یک رمان پُرکشش سرگرم می‌کند.
کتاب «آخرین تزار» از مقدمه، شانزده فصل که در سه بخش، به نام‌های «ورق‌زدن دفترهای خاطرات تزار»، «نابودی "آتلانتیس"» و «شب ایپاتیِف»، تنظیم شده‌اند و مؤخره‌ای با عنوان «سرنوشت عاملان تیرباران» تشکیل شده است.
فصل‌های شانزده‌گانۀ کتاب «آخرین تزار» عبارتند از: «اسناد خونین»، «دفتر یادداشت‌های روزانه آغاز می‌شود»، «"سرم گیج می‌رود. نمی‌خواهم باور کنم..."»، «زوج قدرتمند»، «خانواده‌ی تزار»، «"اندیشیدن به این‌که چهل‌وپنج‌ساله شده‌ام چقدر عجیب است..."»، «"نامه‌هایت را می‌خوانم و می‌کوشم تصور کنم که محبوبم با من حرف می‌زند."»، «سال نو فرا رسید، 1917»، «"از خداوند سپاسگزارم که نجات یافتیم و اینک کنار هم هستیم."»، «"رفقا"»، «مأموریت محرمانه»، «خانه‌ی واپسین»، «"فرار"»، «تدارک قتل»، «تحقیقات آغاز می‌شوند» و «مهمان».
در بخشی از کتاب «آخرین تزار» می‌خوانید: «سه قزاق از دسته‌ی محافظان گارد سلطنتی بالای سر تزارِ محتضر ایستاده بودند: دو نفرشان کنار سورتمه و یکی هم جلو آن. کت چرکسی آلکساندر از خون او سیاه شده و خون از عضلات پاره‌پاره‌ی پاهایش روان بود. مقامات به‌طرف کاخ زمستانی رفتند. تزار پیوسته تکرار می‌کرد: "می‌خواهم آن‌جا بمیرم." آلکساندر دوم بر اثر انفجار بمب ساخته‌شده در همان آپارتمان در پتربورگ جراحات مرگباری برداشت. بمبی که تزار ارتدکس را کشت در میان کلوچه‌های عید پاک جاسازی شده بود؛ چه هدیه‌ای بهتر از این برای عید پاک. جوانان از طنز نهفته در این نکته غافل نبودند. لختی پس از آن، کالسکه‌ای در حلقه‌ی گارد سلطنتی شتابان از کنار والکُف گذشت و وارد کاخ شد. مرد طاس بلندبالا و تنومندی در کنار پسربچه‌ای سیزده‌ساله در کالسکه نشسته بود: تزار جدید، آلکساندر سوم، و پسرش نیکالای که آن روز وارث تاج و تخت روسیه شد.
تقدیر و حیات آلکساندر والکُف، همان سربازی که در روز حادثه در کاخ نگهبانی می‌داد، با آن پسربچه‌ی کالسکه‌نشین پیوند خواهد خورد. دوران زندگی او میان دو شاه‌کُشی خواهد گذشت.»

دربارۀ ادوارد رادزینسکی، نویسندۀ کتاب «آخرین تزار»
ادوارد استانیسلاوویچ رادزینسکی (Э́двард Станисла́вович Радзи́нский)، متولد 1936، نمایشنامه‌نویس، چهرۀ تلویزیونی، فیلمنامه‌نویس و مورخ اهل روسیه است. کتاب‌های تاریخی رادزینسکی با اقبال عام مواجه بوده‌اند و جزو کتاب‌های تاریخیِ محبوب هستند. او در این کتاب‌ها به شخصیت‌های تاریخی روسیه و دوره‌هایی از تاریخ این کشور پرداخته است.
از آثار ادوارد رادزینسکی می‌توان به کتاب‌های «راسپوتین: ابلیس یا قدیس» و «استالین» اشاره کرد. او همچنین نویسندۀ سریالی با عنوان «معماهای تاریخ» است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «آخرین تزار»
کتاب «آخرین تزار: زندگی و مرگ نیکالای دوم» با ترجمۀ میترا نظریان در نشر ماهی منتشر شده است.
میترا نظریان، متولد 1348، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «یک اتفاق مسخره»، «شوهرباشی»، «در هر سنی که هستیم حافظۀ خود را تقویت کنیم» و «مکتب هنرهای تجسمی: آموزش طراحی، نقاشی، مجسمه‌سازی و گرافیک» اشاره کرد.