مردگان زر خرید
نفوس مرده

کتاب «مردگان زرخرید (نفوس مرده)» اثر نیکولای گوگول
شاهکاری ناتمام اما فراموش‌نشدنی از نیکولای گوگول. کتاب «مردگان زرخرید (نفوس مرده)»، با عنوان اصلی Мёртвые души، رمانی جذاب، کُمیک، نقادانه و اجتماعی دربارۀ آدمی مضحک و دغلباز با یک پروژۀ دغلکارانۀ عجیب‌وغریب است.
گوگول در کتاب «مردگان زرخرید» با مهارت و با طنزی سیاه، از جامعه‌ای تباه و غرقِ دغلکاری و فساد سیاسی و اجتماعی و اداری پرده برمی‌دارد و بهترین شخصیت‌های مضحک و غریب و گروتسک تاریخ ادبیات را خلق می‌کند.
کتاب «مردگان زرخرید» اگرچه رمانی‌ست ناتمام اما جزو آثار معروف و مهمّ و شاخص نیکولای گوگول و یکی از بهترین رمان‌های کلاسیک جهان است.
گوگول در کتاب «مردگان زرخرید» توانایی خود در آفریدن کمدی سیاه و خلق فضا و موقعیت و شخصیت‌های گروتسک را ماهرانه و هنرمندانه به نمایش می‌گذارد و شاهکاری ادبی پدید می‌آورَد که در عین ناتمامی و پرداختن به جامعۀ روسیۀ قرن نوزدهم و ارائۀ تصویری از مسائل آن جامعه، امروزه هم می‌تواند ما را جذب خود کند، بخنداند و نیز به تأملی نقادانه در جهان و کارِ جهان برانگیزد.
کتاب «مردگان زرخرید» هم یک اثر ادبی درخشان و قدرتمند و پر از ظرافت و باریک‌بینی و هم یک نقد اجتماعی گزنده است؛ اثری که ولادیمیر نابوکوفِ سخت‌گیر نیز آن را تحسین کرده و ویژگی‌های سبکیِ آن را ستوده است.
کتاب «مردگان زرخرید» یک رمان پیکارسک است. ساختار این رمان را همچنین با سبک هومر و نیز با کتاب «کمدی الهی» دانته مقایسه کرده‌اند.
کتاب «مردگان زرخرید» دستمایۀ انواع اقتباس‌ها هم قرار گرفته است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به اقتباس تئاتری میخائیل بولگاکف از این رمان اشاره کرد که به‌کارگردانی کنستانتین استانیسلاوسکی روی صحنه رفت.
متن اصلی کتاب «مردگان زرخرید» اولین بار در سال 1842 منتشر شد. این رمان شامل دو بخش است که البته از بخش دوم آن، نسخه‌ای ناقص و ناتمام به جا مانده است.

مروری بر کتاب «مردگان زرخرید»
شخصیت اصلی کتاب «مردگان زرخرید» مردی به نام چیچیکوف است؛ مردی که نیکولای گوگول با خلق او یکی از حقه‌بازهای کلاهبردارِ جذاب و به‌یادماندنی را به تاریخ ادبیات داستانی هدیه کرده است.
چیچیکوفِ کتاب «مردگان زرخرید» در روسیه سفر می‌کند و حین این سفر، که هدف آن اجرای پروژه‌ای کلاهبردارانه است، با آدم‌های گوناگونی مواجه می‌شود که بعضی از آن‌ها جرثومه‌های بلاهت و رخوت و سستی و کاهلی‌اند و حضور آن‌ها در کتاب «مردگان زرخرید» و مواجهۀ چیچیکوف با این جماعت، موقعیت‌هایی آبزورد و مفرح و کُمیک و درعین‌حال تلخ را در این رمان رقم می‌زند.
اما پروژۀ حقه‌بازانه و عجیب چیچیکوف و هدف او از سفرش در روسیه چیست؟ ماجرا از این قرار است که او، که کارمندی بازنشسته است، می‌خواهد رعیت‌های مُردۀ زمینداران را، که در روسیۀ دورانی که وقایع کتاب «مردگان زرخرید» در آن اتفاق می‌افتد جزو مایملک ارباب بوده‌اند و ارباب‌ها بابت‌شان مالیات می‌داده‌اند، بخرد و با این ترفند از بانک دولتی یک وامِ کلان بگیرد. یعنی چیچیکوف می‌خواهد رعیت‌هایی را صاحب شود که دیگر وجود خارجی ندارند.
سفر چیچیکوف در کتاب «مردگان زرخرید» سیاحتی‌ست در جامعۀ روسیۀ دورۀ گوگول؛ سفری که گوگول از خلال آن، با طنز و رندی و شوخ‌طبعی و نکته‌سنجی و نگاهی نقادانه، تصویری سیاه و کُمیک از جامعه و زمانۀ خود ارائه می‌دهد و ناسازی‌های این جامعه و فراتر از آن، ناسازی‌های جهان و انسان‌ها، را به تصویر می‌کشد.
کتاب «مردگان زرخرید» روایتی کُمیک و درعین‌حال تلخ از نیرنگ و جهل و فساد و تباهی و کاهلی و فرسودگی است؛ روایتی از جامعه‌ای که در سراشیب زوال و سقوط و فروپاشی افتاده است.
کتاب «مردگان زرخرید» همچنین به مسائل همیشگی انسان‌ها، در هرکجای جهان و هر زمانی، می‌پردازد و با سبک‌پردازی و طنز و شخصیت‌پردازی و فضاسازی ماهرانه‌اش و خلق موقعیت‌هایی آبزورد و جذاب، از زمانۀ خود فراتر می‌رود، به‌نحوی که حین خواندن آن حس می‌کنیم با اثری معاصر مواجهیم که دربارۀ ما انسان‌های امروز و دربارۀ این عصر نوشته شده است.

دربارۀ نیکولای گوگول، نویسندۀ کتاب «مردگان زرخرید»
نیکولای واسیلیویچ گوگول، متولد 1809 و درگذشته به سال 1852، داستان‌نویس و نمایشنامه‌نویس اوکراینی بود. اوکراین در زمان گوگول جزوی از امپراتوری روسیه بود و به همین دلیل گوگول یکی از سردمدارانِ عصر طلایی ادبیات روسیه به‌حساب می‌آید.
از گوگول به‌عنوان یکی از نخستین نویسندگانی که در آثارش از تکنیک گروتسک استفاده کرده است یاد می‌شود. او در تعدادی از آثارش به نقد طنزآمیز جامعۀ روسی و فساد اداری گسترده در امپراتوری روسیه پرداخته است.
گوگول از نویسندگان بسیار تأثیرگذار بر ادبیات روسیه و جهان است. از جمله نویسندگان بزرگی که از او تأثیر گرفته‌اند می‌توان به فیودور داستایفسکی و فرانتس کافکا اشاره کرد.
قصه‌های کوتاه «شنل» و «دماغ» و نمایشنامۀ «بازرس» از جمله آثار مطرح نیکولای گوگول هستند. آثار او دستمایۀ انواع اقتباس‌ها هم قرار گرفته‌اند که از جملۀ آن‌ها می‌توان به اقتباس سینمایی گریگوری کوزینتسف و لئونید ترابرگ از قصۀ «شنل» و اقتباسی انیمیشنی از قصۀ «دماغ» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «مردگان زرخرید»
کتاب «مردگان زرخرید (نفوس مرده)» با ترجمۀ فریدون مجلسی در انتشارات نیلوفر منتشر شده است.
فریدون مجلسی، متولد 1323 در تهران، نویسنده، مترجم و دیپلمات ایرانی است. از مجلسی مقالات زیادی در نشریات مختلف منتشر شده است. از آثار تألیفی فریدون مجلسی می‌توان به کتاب‌های «چهره‌ها»، «گذاری در مقولات فرهنگی»، «دموکراسی دروغ نیست: گذاری در مقولات سیاسی» و از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «خشم»، «شوهر کمونیست من»، «دژ»، «منم کلودیوس» و «آمریکایی» اشاره کرد.
از کتاب «مردگان زرخرید» دو ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است: یکی ترجمۀ کاظم انصاری که اولین بار، با عنوان «نفوس مُرده»، در سال 1348 در نشر اندیشه منتشر شده و در سال‌های اخیر نیز در انتشارات فرهنگ معاصر تجدید چاپ شده است و دیگری ترجمۀ پرویز شهدی که، با عنوان «نفوس مُرده»، در نشر به‌سخن (مجید) به چاپ رسیده است.