خشونت
پنج نگاه زیر چشمی

معرفی کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» اثر اسلاوی ژیژک

تاملاتی درباره مفهوم خشونت و نشان دادن تناقض‌های موجود در این مفهوم. اسلاوی ژیژک در کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» در قالب پنج جستار به بررسی انواع خشونت پرداخته و بدفهمی‌های رایج در روایت‌های مرسوم از خشونت را عیان کرده است.

ژیژک در کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» از معلول‌ها به سوی علت‌ها حرکت کرده و به بررسی فراز و فرودهایی پس‌زمینه‌ای پرداخته که فوران‌های خشونت را پدید می‌آورند.

در جهان معاصر خشونت همواره تقبیح و انکار می‌شود اما واقعیت نشان می‌دهد که در گوشه و کنار این جهان نه تنها انواع و اقسامی از خشونت در جریان است بلکه ما امروز با گونه‌های پیچیده‌تری از خشونت هم روبرو هستیم و بخش مهمی از این خشونت توسط افراد و گروه‌هایی به ما تحمیل می‌شود که همواره داعیه‌دار خشونت‌پرهیزی‌اند. اسلاوی ژیژک در کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» از منظری عمیق‌تر به مفهوم خشونت پرداخته و به سراغ ریشه‌ها رفته است.

کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» یک بررسی سریع درباره‌ خشونتِ موجود در ذات جهانی‌شدن، سرمایه‌داری، بنیادگرایی، و زبان است.

ژیژک در تاملاتش در کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» می‌گوید در ذهن ما اقدامات جنایت‏آمیز و تروریستى، ناآرامى‏هاى مدنى و ستیزهاى بین‏المللى نشانه‏هاى آشکار خشونت هستند. اما تاکید او این است که باید یک گام عقب رویم و خودمان را از کشش هوش‏رباى این خشونت «کنشگرانه» آشکار رها سازیم.

پنج جستار کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» در پی این هستند که فراز و فرود پس‏زمینه‏اى که این‏گونه فوران‏هاى خشونت را پدید مى‏آورد نشان دهد. ژیژک در این جستارها می‌گوید که ما با یک گام پس رفتن مى‏توانیم خشونتى را تشخیص دهیم که قوام‏بخش همان تلاش‏هایى است که براى مبارزه با خشونت و ترویج تساهل به‏عمل مى‏آوریم.

ژیژک در کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» از دورویی کسانی آغاز می‌کند که در عین مبارزه با خشونت کنشگرانه مرتکب خشونت سیستمی می‌شوند که موجد همان پدیده‌ای است که از آن بیزارند. او علت نهایی خشونت را «ترس از همسایه» دانسته و نشان می‌دهد که چگونه اساس این ترس را باید در خشونت موجود در گوهر خود زبان یعنی همان وسیله غلبه بر خشونت مستقیم جست.

نقطه آغاز و شاید حتى اصل موضوعه کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» این است: خشونت کنشگرانه صرفا نمایان‏ترین ضلع مثلثى است که اضلاع ناپیداترش دو نوع خشونت کنش‏پذیرانه است. نخست، خشونت «نمادین» را داریم که در زبان و قالب‏هاى آن تبلوریافته است. دوم، خشونتى هم وجود دارد که آن را «سیستمى» مى‏خوانیم: همان پیامدهاى غالبا فاجعه‏بارى که عملکرد بى‏تلاطم نظام‏هاى اقتصادى و سیاسى ما به‏بار مى‏آورد.

کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» چارچوب تحلیلی قابل‌توجهی درباره مفهوم و انواع خشونت به دست داده است. ژیژک در این کتاب مثل دیگر آثارش با به کار گرفتن ایده‌ها و مفاهیمی فلسفی و تاریخی و با کمک داستان‌ها و فیلم‌ها و روان‌کاوی لکان به تامل درباره تصویر خشونت در جهان معاصر پرداخته است. او سه گونه از خشونت را از هم تفکیک می‌کند و می‌نویسد: «نمى‏توان خشونت کنشگرانه و کنش‏پذیرانه را از نظرگاه واحدى دریافت؛ خشونت کنشگرانه به معناى دقیق کلمه در برابر پس‏زمینه سطح صفرِ عدم خشونت تجربه مى‏شود. خشونت کنشگرانه را نوعى به هم خوردن وضعیت «بهنجار» و مسالمت‏آمیز امور مى‏دانند. اما خشونت کنش‏پذیرانه ناپیداست زیرا قوام‏بخش همان معیار سطح صفرى است که با نگاه به آن، چیزى را داراى خشونت کنشگرانه مى‏شناسیم.»

اسلاوی ژیژک، فیلسوف، منتقد فرهنگی و جامعه‌شناس معاصر، در 21 مارس 1949 در لیوبلیانای اسلوونی متولد شد. او دارای مدرک دکتری فلسفه از دانشگاه لیوبلیانا است. ژیژک در دانشگاه‌های مختلف اروپایی و امریکایی به تدریس پرداخته و مدیر بین‌المللی مؤسسه‌ علوم انسانی برکبک در دانشگاه لندن بوده است. از ژیژک تا امروز آثار متعددی منتشر شده که به حوزه‌های مختلفی، از سینما و موسیقی گرفته تا فلسفه و تاریخ و روان‌کاوی، مربوط‌اند. «کژ نگریستن»، «ما و مانیفست کمونیست» و «درنگیدن با امر منفی» عناوین برخی از آثار ترجمه شده ژیژک به فارسی است.

کتاب «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» برای علاقه‌مندان به فلسفه، جامعه‌شناسی و سیاست خواندنی است به خصوص از این جهت که نویسنده کتاب با نگاهی متفاوت به یکی از مهم‌ترین مسایل جهان کنونی ما پرداخته است.