تاریخ ایران مدرن

کتاب «تاریخ ایران مدرن» اثر یرواند آبراهامیان
اثری که به شرح کلیات و روندهای عمده تاریخ معاصر ایران در طول بیش از یک قرن اخیر پرداخته است. یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار برجسته معاصر، در کتاب «تاریخ ایران مدرن» بر روی رویدادهای عمده تاریخی تمرکز کرده و نیز به جمع‌بندی و تحلیل آنها پرداخته است.
کتاب «تاریخ ایران مدرن» هم به دلیل جایگاه و اعتبار نویسنده‌اش و هم به دلیل شیوه تدوین اثر، هم برای خوانندگان عادی و هم برای دانشجویان و متخصصصان تاریخ کتابی سودمند و خواندنی است.
با خواندن کتاب «تاریخ ایران مدرن» تصویری فراگیر و جامع از روندهای تاریخی ایران معاصر و همچنین تحلیلی از آنها به دست می‌آوریم.
کتاب «تاریخ ایران مدرن» بررسى جامعى از ایران سده بیستم است و مى‏کوشد توضیح دهد که چگونه از قرن نوزدهم به شرایط کنونى در سده بیستم رسیده‏ایم.

مروری بر کتاب «تاریخ ایران مدرن»
کتاب «تاریخ ایران مدرن» را می‌توان مقدمه‌ای برای آشنایی خوانندگان عادی با سیر وقایع مهم ایران مدرن دانست. آبراهامیان در این کتاب تلاش کرده به این پرسش‌ها پاسخ دهد که: چرا ایران در اغلب خبرها حضور دارد؟ چرا در طول یک قرن دو انقلاب عمده را تجربه کرده و چرا اینک یک جمهوری اسلامی در آن مستقر است؟
دوره مورد بررسی کتاب «تاریخ ایران مدرن» دوره یک صد ساله سده بیستم است؛ از شکل‌گیری انقلاب مشروطه در اواخر دهه 1260 یا 1890 میلادی تا دوره تثبیت جمهوری اسلامی در اوایل دهه 1380 یا 2000.
آبراهامیان در یادداشت ابتدایی کتاب «تاریخ ایران مدرن» می‌گوید که این کتاب یک اثر پژوهشی متعارف برای تاریخ‌دانان حرفه‌ای نیست بنابراین از آوردن حواشی و تعلیقات مفصل پرهیز شده و پانوشت‌ها نیز فقط به نقل‌قول‌ها، استدلال درباب گزاره‌های محل مناقشه و در صورت لزوم توضیح برخی نکات اختصاص داده شده است.
کتاب «تاریخ ایران مدرن» به جز یادداشت مترجم و یادداشت و مقدمه نویسنده، دارای شش فصل با این عناوین است: «شاهان مستبد: دولت و جامعه در دوره قاجار»، «رفرم، انقلاب و جنگ بزرگ»، «سیاست مشت آهنین رضاشاه»، «فترت ناسیونالیستی»، «انقلاب سفید محمدرضاشاه» و «جمهوری اسلامی».
آبراهامیان در مقدمه کتاب «تاریخ ایران مدرن» می‌گوید که ایران با گاو و خیش قدم به قرن بیستم گذاشت و با کارخانه‌های فولاد، یکی از بالاترین نرخ‌های تصادف خودرو و در کمال ناباوری و حیرت بسیاری، یک برنامه هسته‌ای از آن خارج شد.
در چنین بستری، کتاب «تاریخ ایران مدرن» به شرح دگرگونى‏هاى اثرگذارى پرداخته که در سده بیستم در ایران به‏وقوع پیوسته است. به اعتقاد آبراهامیان موتور اصلی این دگرگونی‌ها دولت مرکزی بوده و از این‌رو، تمرکز این اثر نیز بر دولت، نحوه شکل‏گیرى و گسترش آن خواهد بود؛ و همچنین تأثیرات عمیقى که این گسترش نه تنها بر سازمان سیاسى و اقتصادى بلکه بر محیط، فرهنگ و از همه مهم‏تر گستره اجتماعى بر جاى گذاشته است. برخى از این تأثیرگذارى‏ها، خواسته و عامدانه بوده و بعضى نیز، به‏ویژه جنبش‏هاى اعتراضى و انقلابات سیاسى، چنین نبوده است.
رویکرد کتاب «تاریخ ایران مدرن» در نظر کسانى که معتقدند در مورد معضلات جهان معاصر، دولت نه مشکل‏گشا که خود بخشى از مشکل است، شاید شگفت‏انگیز و تا حدودى غافلگیرکننده بنماید. اما موضوع این کتاب دگرگونى‏هاى اساسى است و در ایران، آغازگر چنین دگرگونى‏هایى همیشه دولت مرکزى بوده است؛ بنابراین در این کتاب بیش‏تر به نقش همین عامل پرداخته شده است.
کتاب «تاریخ ایران مدرن» از یک‌سو چگونگى شکل‏گیرى دولت مرکزى و فشارهاى آن بر جامعه را بیان مى‏کند، و از طرف دیگر چگونگى تأثیر فشارهاى اجتماعى بر تحول دولت به‏ویژه طى دو انقلاب اساسى را توضیح مى‏دهد. دولتى که از یک‌سو قدرت فزاینده‏اى در برابر جامعه کسب کرده، و از سوى دیگر به‏واسطه جناح‏هاى مختلفِ سیاسى که هر یک در پیوند با گروه‏هاى متنوع اجتماعى هستند، از یکپارچگى مطلق خارج شده است. این کتاب همچنین به روابط پیچیده و تنگاتنگ میان تحول اقتصادى و اجتماعى، تحول اجتماعى و فرهنگى، و تحول فرهنگى و سیاسى مى‏پردازد؛ چنان‏که تجلى آن را در ایدئولوژى رسمى دولت و همچنین در سطحى وسیع‏تر، در فرهنگ سیاسى جامعه مى‏توان دید.
در مقدمه کتاب «تاریخ ایران مدرن» درباره رویکرد این اثر از منظرهای مختلف این‌ توضیح آمده که: «این اثر شرحى است ــ به تعبیر وبرى ــ از چگونگى جایگزین شدن حاکمیتى پاتریمونیال، با دولتى بورکراتیک ــ الگویى که در آن، مرکز، پیرامون را تحت سلطه خود قرار مى‏دهد. این‏که چه‏طور نظام سلطه در خانواده به اتوکراسى شاهى، و سپس در ادامه به بوروکراسى مدرنى تبدیل شده که در آن شهروندان به شکلى پارادوکسیکال مدعى حقوق لاینفک خود هستند. این اثر به معناى دیدگاه تونیس، تبیین گذار از اجتماع (گمینشافت) به جامعه (گزلشافت) است؛ یعنى از اجتماعات کوچک رودررو و زیر سلطه سنت، رسومات، و مبتنى بر پیوندهاى خویشاوندى، به یک دولت ــ ملت بزرگِ زیر سلطه نیروهاى غیرشخصى بوروکراسى، بازار، و تولید صنعتى. به مفهوم مارکسیستى، ردیابى گذار از فئودالیسم است به سرمایه‏دارى دولتى ــ از یک منطقه جغرافیایى با بافتى نامنسجم و روستاهاى پرت و دورافتاده و تیره‏هاى قبیله‏اى، به یک اقتصاد منسجم و شهرى که در آن طبقات براى کسب قدرت در داخل دولت از هر وسیله‏اى استفاده مى‏کنند. از این منظر دولت در واقع وجودى قائم به ذات برفراز جامعه نیست، بلکه پدیده‏اى است گسترده و سخت تنیده در جامعه. به معناى برودلى کلمه، این کتاب در پى تبیین تحولات آرام و ریشه‏دارى است که در ذهنیت عمومى روى داده؛ و نیز کشف جرقه‏ها و نورافکنى‌هایى است که لایه بیرونى حوادث سیاسى را روشن مى‏کند. به معناى فوکویى کلمه، کتاب به این مقوله مى‏پردازد که چگونه عرضه گفتمان‏هاى جدید موجب تنش بین قدیم و جدید شده و در نتیجه به‏طور مؤثرى تشیع و ایرانى‏گرى را متحول کرده است. کوتاه این‏که این کتاب، در آرزوى تحقق هدف اریک هابزبوم است؛ یعنى صرفا به تاریخ سیاسى یا اجتماعى نمى‏پردازد بلکه تاریخ کل جامعه را مدنظر دارد».

درباره یرواند آبراهامیان نویسنده کتاب «تاریخ ایران مدرن»
یرواند آبراهامیان، متولد 1319 در تهران، از شاخص‌ترین و مشهورترین تحلیل‌گران تاریخ و جامعه‌شناسی سیاسی ایران به شمار می‌رود. او نویسنده، مورخ و مدرس برجسته تاریخ است. آبراهامیان، ایرانی ارمنی‌تباری است که پس از پایان تحصیلات ابتدایی‌اش در سال 1329 به بریتانیا مهاجرت کرد و به تحصیل در رشته تاریخ پرداخت. در سال 1342 مدرک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد خود را از دانشگاه آکسفورد و مدرک دکتری را در سال 1348 از دانشگاه کلمبیا امریکا دریافت کرد. او در دانشگاه‌های پرینستون و آکسفورد به تدریس تاریخ ایران پرداخت و هم‌اکنون در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک به تدریس تاریخ جهان و خاورمیانه مشغول است. آبراهامیان علاوه بر کتب تألیفی، مقالات بسیاری درباره تاریخ معاصر ایران نوشته است. آبراهامیان در تاریخ‌نگاری‌اش به مبانی اجتماعی وقایع و تحولات سیاسی توجهی ویژه دارد و این یکی از وجوه تمایز او با دیگر مورخان معاصر ایران است.
«تاریخ ایران مدرن»، «کودتا»، «جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران»، «ایران بین دو انقلاب» و «بحران نفت در ایران» برخی از آثار او است که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «تاریخ ایران مدرن»
کتاب «تاریخ ایران مدرن» با ترجمه محمدابراهیم فتاحی در نشر نی منتشر شده است.
محمد‌ابراهیم فتاحی، متولد سال 1345، مترجم ایرانی است. او فارغ‌التحصیل مقطع كارشناسی ارشد روابط بین‌الملل از دانشكده حقوق دانشگاه تهران است. «الگوهای تاریخی صنعتی شدن»، «کودتا»، «جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران»، «ایران بین دو انقلاب»، «بحران نفت در ایران»، «ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم» و «انقلاب مشروطه ایران» از جمله ترجمه‌های فتاحی هستند.