آبشوران

کتاب «آبشوران» اثر علی‌اشرف درویشیان
مجموعه‌ای شامل یازده قصه به هم‌پیوسته که تصاویری جاندار از محرومیت و فقر و نابرابری در ایران دهه پنجاه به دست داده است. کتاب «آبشوران» اولین‌بار در سال 1354 منتشر شد و در آن وجوهی از زندگی حاشیه‌نشین‌ها و فرودستان به دست داده شده است.
علی‌اشرف درویشیان نویسنده‌ای رئالیست است که در اغلب داستان‌هایش به زندگی فرودستان و حاشیه‌نشین‌ها و مطرودان توجه کرده است. او درآثارش با نثری روان فقر و نداری و بیکاری را از یک‌سو و ستم و چپاول و فاصله طبقاتی را از سوی دیگر به تصویر کشیده است. ادبیات و هنر‌ها صداهایی را برمی‌کشند و تصاویری را به نمایش درمی‌آورند که اغلب نادیده و شنیده نشده مانده‌اند. روایت داستانی عرصه‌ای است برای به صحنه آوردن آدم‌های معمولی اجتماع که در تاریخ‌نگاری‌‌های مرسوم و حتی گزارش‌های اقتصادی و اجتماعی چندان توجهی به آنها نمی‌شود. داستان‌های علی‌اشرف درویشیان در مجموعه‌ داستان‌های «از این ولایت»، «آبشوران»، «فصل نان»، «همراه آهنگ‌های بابام» و دیگر آثار او را می‌توان از نمونه‌های قابل توجه داستان‌نمویسی ایرانی دانست که در آنها به زندگی مردمان عادی و فرودست توجه شده است.
در مجموعه داستان «آبشوران» درویشیان به زندگی مردمی طردشده توجه کرده که به حال خود رها شده‌اند. درویشیان خود زاده جایی بود که در داستان‌های این کتاب تصویری از آن به دست داده و از این‌رو این داستان‌ها مثل هر اثر رئالیستی دیگری تصویری از واقعیت‌های یک دوران به دست داده‌اند.

مروری بر کتاب «آبشوران»
آبشوران نام محله‌ای محروم در کرمانشاه و بستر اصلی وقایع داستان‌های کتاب «آبشوران» علی‌اشرف درویشیان است. آبشوران یا آن‌طور که مردم محلی می‌گویند، آشورا، گنداب روبازی است که از وسط کرمانشاه می‌گذرد و در دو طرف این گنداب خانه‌هایی بنا شده است. این منطقه اگرچه تکه‌ای پرت‌افتاده و حاشیه‌ای از شهر است، اما برای آدم‌هایی که در آن به سر می‌برند تمام دنیا است. شهر، آدم‌های آبشوران را پس زده و کنار گنداب رهایشان کرده و آنها امکانی برای جدا شدن از این جغرافیای فقر و محرومیت و رفتن به مرکز ندارند. فضای آبشوران، فضای کنار گذاشته شدن و رانده شدن است.
درویشیان در داستان‌های کتاب «آبشوران» نشان داده که درست در کنار شهری که زندگی عادی و استاندارد در آن جریان دارد نقاطی وجود دارد که زندگی شکل و معنای دیگری دارد. این اختلاف حاصل فاصله طبقاتی موجود در جامعه معاصر ایران است که مدام میان آدم‌ها و مکان‌ها فاصله برقرار می‌کند. در بخشی از داستان «آبشوران» می‌توانیم این فاصله و تفاوت را به وضوح ببینیم: «سیل می‌آمد. خشمگین می‌شد. می‌شست و می‌رفت. کف به لب می‌آورد. پل‌های چوبی را می‌برد. زورش به خانه‌های بالای شهر که از سنگ و آجر ساخته شده بودند، نمی‌رسید. اما به ما که می‌رسید، تمام دق دلش را خالی می‌کرد. دیوارها را با لانه‌های گنجشکش می‌برد. سیل تا توی اتاقمان می‌آمد.... نقب‌ها توی آشورا خالی می‌شدند. زباله‌ها را در آشورا می‌ریختند. از بالای شهر همین‌طور که پایین می‌آمد، بارش را می‌آورد تا به در خانه ما می‌رسید. همه بارش را روی گرده ما خالی می‌کرد... سیل می‌آمد. آشورا پر می‌شد و آب از مستراح‌ها فواره‌وار بالا می‌زد. حیاط را پر می‌کرد. چاه را پر می‌کرد. چوب‌های پلاسیده و کاه‌ها و گل‌های پلاسیده بالای شهری‌ها را روی دستش می‌گرفت و می‌آورد تو اطاق ما و به ما تقدیم می‌کرد.»
آشورا در داستان‌های کتاب «آبشوران» جایی که است که «با بوی مستراح‌هایش» ساکنانش را در آغوش خود جای داده است. در حالی که بچه‌های این محله در گنداب بازی می‌کنند و از آب آلوده‌ای که سیل با خود آورده می‌خورند، روی لوله‌های فلزی که آب به خانه‌های آجری آن سوی شهر می‌برد به این طرف و آن‌ طرف می‌دوند و بازی می‌کنند.
آنچه در یازده داستان «آبشوران» می‌بینیم، روایتی کاملا واقع‌گرایانه و جزئی‌ از واقعیت‌های زندگی طبقه فرودست جامعه شهری ایران در دهه پنجاه و پس از انجام اصلاحات ارضی است. در هر داستان مجموعه «آبشوران» می‌توان گوشه‌ای از واقعیت‌های فلاکت‌بار زندگی آدم‌های گیرافتاده در این محله حاشیه‌ای را دید.

درباره علی‌اشرف درویشیان نویسنده کتاب «آبشوران»
علی‌اشرف درویشیان، نویسنده سرشناس معاصر ایرانی است که در سال 1320 در کرمانشاه و در خانواده‌ای فرودست متولد شد. درویشیان، داستان‌نویس، پژوهشگر، منتقد و عضو برجسته کانون نویسندگان ایران بود. او نویسنده‌ای سوسیالیست و آزادی‌خواه بود و همواره مواضع و گرایش‌های آشکار سیاسی داشت. درویشیان در خانواده‌‌ای محروم متولد شد و به دلیل ضرورت معیشت خیلی زود وارد بازار کار شد. او در کنار تحصیل به کار هم مشغول بود و پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال 1335 وارد دانشسرای مقدماتی کرمانشاه شد و سپس در دانش‌سرای عالی تهران در رشته مشاوره و راهنمایی و در دانشگاه تهران در رشته روان‌شناسی تربیتی تحصیل کرد و هر دو رشته را تا مقطع فوق لیسانس ادامه داد. درویشیان مدتی به عنوان معلم در روستاهای غربی ایران به فعالیت پرداخت. او نویسنده‌ای بود که از اعماق برآمده بود و در آثار مختلفش به فقر و محرومیت و مصیبت‌های مردم فرودست و حاشیه‌ای پرداخته است. او آثاری هم برای کودکان و نوجوان نوشته است و خود را ادامه دهنده راه صمد برهنگی می‌دانست. اولین کتابی هم که منتشر کرد اثری بود درباره صمد بهرنگی با عنوان «صمد جاودانه شد». درویشیان اولین مجموعه داستانش را با عنوان «از این ولایت» در سال 1352 منتشر کرد و این دوره‌ای بود که سانسور و سرکوب زیادی در ایران وجود داشت. درویشیان در داستان‌های کتاب «از این ولایت» تیرگی‌ها و تلخی‌های جامعه را نشان داده بود و همین سبب شد که دستگیر و زندانی شود. زندان اما تاثیری در کار درویشیان نداشت و او به عنوان نویسنده‌‌ای رئالیست همچنان به تصویر کردن واقعیت عریان جامعه پرداخت و بارها پس از آن دستگیر و زندانی شد. درویشیان خود را چریک فرهنگی می‌نامید و تا پایان عمرش در آبان 1396 نویسنده‌ای آزادی‌خواه و متعهد به عدالت اجتماعی باقی ماند. در دهمین دوره جایزه هوشنگ گلشیری از درویشیان به عنوان نویسنده‌ای که همواره نسبت به آزادی بیان تعهد داشته و در داستان‌هایش تصویری از واقعیت‌های اجتماعی به دست داده است تقدیر شد. درویشیان همچنین جایزه یک عمر تلاش در عرصه نوشتن را از جایزه ادبی مهرگان گرفت. جایزه سال هفدهمین جشنواره فرهنگی گلاویژ نیز به درویشیان اهدا شده بود. درویشیان همچنین یکی از نویسندگانی است که برنده جایزه حقوق بشر هلمن- هت شده است. از رمان‌های درویشیان می‌توان به «سال‌های ابری» و «سلول 18» و از مجموعه داستان‌های او می‌توان به «از این ولایت»، «آبشوران»، «همراه آهنگ‌های بابام»، «درشتی» و «فصل نان» اشاره کرد. «دانه و پیمانه»، «افسانه‌ها و متل‌های کردی» و «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران» برخی از نقدها و پژوهش‌های درویشان هستند.