ماکیاولی و ما

به نقل از روزنامه شرق: کتاب «ماکیاولی و ما» برگرفته از دوره سخنرانی آلتوسر از سال 1972 تا میانه دهه 1980 است که در سال 1995، سال ها پس از مرگ او، در بی اعتنایی و سکوت محافل دانشگاهی منتشر شد. در آثار آلتوسر نام ماکیاولی به اندازه فیلسوفانی همچون اسپینوزا و مارکس نیامده، ولی از میزان ارجاعات او به ماکیاولی نمی توان نتیجه گرفت که این متفکر چه جایگاهی در آرای او داشته است. آلتوسر طی دو دوره سراغ ماکیاولی می رود. مواجهه اول او به سال 1961 برمی گردد که ماکیاولی را در ایتالیا کشف می کند. در این زمان آلتوسر دچار افسردگی حادی شده بود. سال بعد تصمیم می گیرد دوره ای درباب ماکیاولی ارائه کند. دوره آلتوسر شروع می شود و کمی بیش از دو هفته بعد از پایان دوره، برای سه ماه در بیمارستان بستری می شود. آلتوسر دیگر سراغ ماکیاولی نمی رود تا یک دهه بعد. آلتوسر کار خود را در بررسی ماکیاولی در دوره دوم برای داوطلبان رشته فلسفه در اکول نرمال سوپریر شروع می کند و تا آخر عمرش در تخت بیمارستان ادامه می دهد. جالب است بدانیم مقاله «ماکیاولی و فیلسوف» آخرین نوشته فلسفی آلتوسر است که در تابستان 1986 در بیمارستان نوشت. آلتوسر در درسگفتارهای مربوط به ماکیاولی، او را بزرگ ترین فیلسوف ماتریالیست تاریخ معرفی می کند و در مقاله «جریانی زیرزمینی از ماتریالیسم مواجهه» ماکیاولی را متعلق به یک سنت ماتریالیستی می داند که تقریبا بالکل در تاریخ فلسفه نادیده گرفته شده است، سنتی که از اپیکور به بعد در جریان است. مشهور است که مسیرهای جانبی آلتوسر به سوی مارکس از مجرای بنیان گذاران ماتریالیسم تاریخی می گذرد، اما مسیر او به سوی ماکیاولی از این راه نیست. همچنین این مسیر هیچ دینی به حزب متبوع او، حزب کمونیست فرانسه، نیز ندارد. وانگهی در آن زمان، فلسفه دانشگاهی فرانسوی هم به هیچ وجه اقبالی به ماکیاولی نشان نمی داد. درواقع آلتوسر پس از بحران 1980 که از حوزه عمومی طرد شد، بیش از پیش شیفته ماکیاولی شد. او قصد داشت با مرکزیت چهره ماکیاولی از قسمی ماتریالیسم ناشناخته به نام «ماتریالیسم مواجهه» یا به تعبیری «ماتریالیسم تصادفی» بگوید. آلتوسر در این کتاب با نگاه ویژه ای که به ماکیاولی دارد علاوه بر تاکید بر اهمیت نظریه پردازی در باب دولت ملی، در بازشناسی خصلت مانیفست وار شهریار در کنار گرامشی می ایستد. هر دوی آنها با تاکید بر فصل 26 شهریار زیر پای تمام تحلیل های آکادمیک و علمی ای را خالی می کنند که قصد دارند ماکیاولی را به قالب تنگ دانشمند علوم سیاسی تقلیل دهند.