کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» اثر گروهی از نویسندگان با ویراستاری تورج اتابکی، ترجمهی حسن افشار
تصویری از حکومت و جامعه ایران در دوران جنگ جهانی اول. کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» با عنوان فرعی «آوردگاه ابردولتها»، اثری است تاریخی که شامل تعدادی مقاله به قلم تاریخنگاران برجسته ایرانی و خارجی است.
مقالاتی که در کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» آمدهاند، توسط تورج اتابکی گردآوری و ویراستاری شده است. آنطور که خود اتابکی توضیح داده، ایده انتشار این کتاب از همایشی نشئت گرفته که او در سال 1998 در مرکز خاورمیانه کالج سنآنتونی دانشگاه آکسفورد برپا کرد. اتابکی در آنجا عضو ارشد مهمان بود.
ایران در دوره جنگ جهانی اول وضعیتی بحرانی را سپری میکرد و با وقوع جنگ به عمق این بحرانها افزوده شد. در مقالات کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» نویسندگان از جنبهها و منظرهای مختلفی به ایران آن دوره توجه کردهاند.
مروری بر کتاب «ایران و جنگ جهانی اول»
جنگ اول جهانی در اوت 1914 در اروپا آغاز شد با وارد شدن امپراتوری عثمانی به جنگ، به خصوص توجه آلمان به شرق جلب شد. این جنگ و تبعاتش از مهمترین یا شاید مهمترین واقعه قرن بیستم بود که شکل جهان را تغییر داد. این جنگ پیامدهای زیادی به همراه داشت از جمله فروپاشی سلطنت دوگانه اتریش-مجارستان و امپراتوریهای عثمانی و روس و سپس شالودهریزی جمهوری اتریش، پادشاهی مجارستان، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جمهوری ترکیه کمالیستی از مهمترین نتایج این جنگ بودند. با آغاز جنگ، ایران با فشار مضاعف خارجی روبرو شد و جنگ در ایران هم تاثیراتی درازدامن برجا گذاشت. مقالاتی که در کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» گردآمدهاند به بررسی این تاثیرات و وضعیت ایران در میانه بحران جنگ جهانی اول پرداختهاند.
کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» شامل مقالاتی است از نویسندگان مختلف که هریک از آنها در حوزههای خاصی که به آن پرداختهاند سالها پژوهش و مطالعه کردهاند. آنها در مقالاتشان به دورهای پرداختهاند که هم در سطح جهانی و هم از نظر وضعیت داخلی ایران دورانی مهم بود. در اول نوامبر 1914 شاه جدید ایران، احمدشاه قاجار، اعلام بیطرفی ایران را اعلام کرد و پس از آن کابینه نیز بر آن تاکید کرد اما روشن بود که با حضور قشون روس در ایران بیطرفی معنایی نداشت.
اتابکی در مقاله ابتدایی کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» میگوید که پیدایش جامعه سیاسی در ایران معاصر به نهضت مشروطه در آغاز قرن بیستم بازمیگردد. در انقلاب مشروطه این نظر غالب بود که شرط پیشرفت اجتماعی و سیاسی ایران وجود حکومت متمرکز و مستحکمی بر اساس قانون و نظم است. تا دستکم یک دهه بعد از انقلاب، اینگونه آمال سیاسی مشروطهخواهان را از مخالفان محافظهکارشان -مدافعان استبداد- جدا میکرد. در انقلاب مشروطه، ایرانیان از هر قوم و قبیله در کنار یکدیگر با نیروهای طرفدار بیقانونی و همچنین با قدرت مطلقه استبدادی سلطنت جنگیدند.
در بخشی از مقاله اول کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» میخوانیم: «در آغاز جنگ جهانی اول، شکلگیری تدریجی حس میهنپرستی دولتی و ملیگرایی ارضی در گفتمان سیاسی غالب در ایران مشهود بود. ملیگرایی ارضی تا حد زیادی از سیاستهای تجزیهطلبانه قدرتهای بزرگ ناشی میشد که تمامیت ارضی کشور را تهدید میکرد. بسیاری از ایرانیان حفظ تمامیت ارضی را نخستین گام ضروری در راه استقرار حکومت قانون و یک دولت باکفایت امروزی، که تضمینکننده حقوق جمعی و فردی ملت بود، میدانستند.»
کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» شامل نه مقاله با این عناوین است: «جنگ جهانی اول، رقابت قدرتهای بزرگ و پیدایش جامعه سیاسی در ایران» نوشته تورج اتابکی، «حکومت موقت ایران» نوشته منصوره اتحادیه، «پیش به سوی شرق: فعالیت تشکیلات سری عثمانی در ایران» نوشته تورج اتابکی، «ملیگرایی ایرانی و ژاندارمری دولتی» نوشته استفانی کرانین، «اسماعیل آقا سیمکو، جنگسالار کرد» نوشته مارتین ون برونسن، «گزارش احمد کسروی از قیام شیخ محمد خیابانی» نوشته محمدعلی همایون کاتوزیان، «پانترکیسم و ملیگرایی ایرانی» نوشته تورج اتابکی، «عوامگرایان رشت: پاناسلامیسم و نقش دول مرکزی» نوشته پژمان دیلمی و «شورای تبلیغات بینالملل و تاسیس حزب کمونیست ایران» نوشته الیور باست.
درباره نویسندگان کتاب «ایران و جنگ جهانی اول»
تورج اتابکی، متولد 1950، استاد ممتاز تاریخ معاصر در دانشگاه آمستردام و پژوهشگر ارشد در موسسه بینالمللی تاریخ اجتماعی است. از او کتابها و مقالات متعددی منتشر شده که از میان آنها میتوان به «تاریخ فرودستان» و «آذربایجان در ایران معاصر» اشاره کرد.
الیور باست مدرس تاریخ ایران و خاورمیانه جدید در دانشگاه منچستر است. تاریخ دیپلماتیک و سیاسی ایران در اواخر عهد قاجار و دوره پهلوی و همچنین مسایل تاریخنگاری و سوابق فرهنگی در ایران معاصر از حوزههای پژوهش او است.
مارتین ون برونسن، مردمشناس و تاریخدانی با تجربه میدانی گسترده در نقاط مختلف کردستان و اندونزی است. او کرسی مطالعات تطبیقی جوامع اسلامی معاصر را در دانشگاه اوترخت دارد. اختلافات سیاسی و قومی کردها با همسایگانشان و مسئله مرجعیت دینی در میان مسلمانان اروپا از زمینههای کاری مورد علاقه او است.
استفانی کرانین صاحب کرسی تاریخ ایران بنیاد «ایران هریتج» در دانشگاه نورثمپتون است. او آثاری در زمینه حکومت پهلوی، شکلگیری ایران معاصر و جنبش چپ در ایران منتشر کرده است.
پژمان دیلمی دارای دکترای تاریخ از دانشگاه منچستر است و مقالههای متعددی درباره تاثیر انقلاب روسیه بر ایران و دیپلماسی اوایل حکومت شوروی در شرق دارد. او از همکاران ایرانیکا نیز بوده است.
منصوره اتحادیه در سال 1979 درجه دکترایش را از دانشگاه ادینبرو گرفت. او سالها در گروه تاریخ دانشگاه تهران تدریس کرده و به طور خاص در زمینه ایران دوره قاجار و انقلاب مشروطه به پژوهش و تالیف پرداخته است.
محمدعلی همایون کاتوزیان، متولد 26 آبان 1321 در تهران، اقتصاددان، پژوهشگر علوم سیاسی، تاریخنگار و منتقد ادبی است. کارنامه آثار منتشر شدهاش نیز نشان میدهد که او علایق و دغدغههایی متنوع داشته و در زمینههای مختلف مربوط به ایران آثاری متعدد نوشته است. محمدعلی همایون کاتوزیان تحصیلات متوسطهاش را در دبیرستان البرز گذراند و سپس وارد دانشگاه تهران شد اما یک سال بعد از آن برای خواندن درس اقتصاد به انگلستان رفت. او مدرک کارشناسیاش را در سال 1967 از دانشگاه بیرمنگام گرفت. یک سال پس از آن مدرک کارشناسی ارشد را از دانشگاه لندن گرفت و در سال 1984 نیز دکترایش را از دانشگاه کنت در کانتربری گرفت.
درباره ترجمه کتاب «ایران و جنگ جهانی اول»
کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» با ترجمه حسن افشار در نشر ماهی منتشر شده است.
حسن افشار، متولد 1332 در میاندوآب، مترجم ایرانی است. افشار به دلیل شغل پدرش که در میاندوآب ماموریت داشت در این شهر به دنیا آمد اما تمام دوران تحصیلاش را در تهران گذراند. او در سال 1353 در حالی که ایام پایانی خدمت سربازی را میگذراند به دانشگاه رفت. او در سال سوم رشته معماری و شهرسازی بود که قید اتمام تحصیل در این رشته را زد و برای تحصیل در رشته سینما به امریکا رفت. حسن افشار از ابتدای ورود به دانشگاه به شکل تفننی ترجمه میکرد اما در امریکا به شکل جدیتری به ترجمه پرداخت و اولین اثری که ترجمه کرد کتاب «تاریخ سینما» بود. او تاکنون آثار متعددی در زمینههای مختلف به خصصوص در زمینههای مختلف ترجمه کرده است. «لیبرالیسم و محدودیتهای عدالت»، «آنچه با پول نمیتوان خرید»، «تاریخ مختصر جمهوری وایمار»، «سه رساله پیشا نقدی» و «نیمهشب در کتابفروشی افکار نورانی» برخی از ترجمههای حسن افشار هستند.
