فانوس جادو
انقلاب های 1989 به روایت شاهد عینی

کتاب «فانوس جادو: انقلاب‌های 1989 به‌روایت شاهد عینی» نوشتۀ تیموتی گارتون اش
انقلاب‌های 1989 از مهمترین وقایع تاریخ قرن بیستم‌اند؛ انقلاب‌هایی که به فروپاشی حکومتهای کمونیستی بلوک شرق انجامیدند. کتاب «فانوس جادو: انقلاب‌های 1989 به‌روایت شاهد عینی»، با عنوان اصلی The Magic Lantern: The Revolution of 89 Witnessed in Warsaw, Budapest, Berlin and Prague، کمونیسم را در لحظات فروپاشی‌اش در پایتخت‌های چهار کشوری که در دوران سلطۀ کمونیسم از کشورهای کمونیستی تشکیل‌دهنده بلوک شرق بوده‌اند، روایت می‌کند.
در کتاب «فانوس جادو» همراه تیموتی گارتون اش به ورشو، بوداپست، پراگ و برلین شرقی می‌رویم و با او سقوط نظام‌های توتالیتر کمونیستی را در لهستان، مجارستان، چکسلواکی و آلمان شرقی به تماشا می‌نشینیم.
کتاب «فانوس جادو» گزارشی دست ‌اول و خواندنی از یک فروپاشی بزرگ و رهایی از یوغ حاکمیت‌های توتالیتر و استبدادی و برچیدن بساط خفقان و اختناق است.
در کتاب «فانوس جادو: انقلاب‌های 1989 به‌روایت شاهد عینی»جریان این فروپاشی و رهایی را از منظر کسی که خود در هنگام وقوع چنین رویداد بزرگ و نشاط‌انگیزی در صحنه حضور داشته است دنبال می‌کنیم.
متن اصلی کتاب «فانوس جادو» اولین بار در سال 1990، یعنی حدود یک سال بعد از وقوع رویدادهایی که کتاب «فانوس جادو» روایتگرشان است، منتشر شده است.

مروری بر کتاب «فانوس جادو»
کتاب «فانوس جادو» نه تاریخ‌نگاری و وقایع‌نگاری‌ای براساس اسناد آرشیوی، بلکه تاریخ‌نگاریِ در لحظه است که همۀ تب‌وتاب و شور و هیجان لحظات انقلاب و فروپاشی کمونیسم در چهار کشور بلوک شرق را به خواننده منتقل می‌کند و خواننده را با این تب‌وتاب و شور و هیجان شریک می‌سازد.
تیموتی گارتون اش در کتاب «فانوس جادو» همچون پیکری سیال در نقاط مختلفی که انقلاب‌های منجر به فروپاشی کمونیسم در آن‌ها رخ می‌داده است حضور می‌یابد. او زمانی میان انقلابیون بوداپست است و زمانی میان انقلابیون ورشو؛ زمانی فروپاشی کمونیسم را در برلین شرقی و در لحظۀ برچیده‌شدن دیوار برلین نظاره‌گر است و زمانی هم به همراه واتسلاو هاول و دیگر اعضای انجمن مدنی در اتاق پشتی تئاتر «فانوس جادو» ظاهر می‌شود و هاول و همراهانش را در حال انجام انقلاب آرام‌شان در چکسلواکی دنبال می‌کند.
تیموتی گارتون اش این‌گونه با رفتن از جایی به جایی دیگر، روایتی زنده و جذاب و پر از جزئیات خواندنی از انقلاب‌های 1989 به دست می‌دهد؛ روایتی که با رمانی مهیج پهلو می‌زند؛ رمانی مستند که از روی دست رویدادهای واقعی و در لحظۀ وقوع آن رویدادها پدید آمده و راوی آن خود شاهد حاضرِ آن چیزی است که در کتاب «فانوس جادو» روایتش می‌کند.
تیموتی گارتون اش در کتاب «فانوس جادو» تاریخ را در لحظۀ شکل‌گیری آن ثبت می‌کند و بعضی از برجسته‌ترین لحظات فروپاشی کمونیسم و رهایی از سلطۀ استبداد و اختناق و توتالیتاریسم را در چهار کشور بلوک شرق، چون نقش‌ها و تصاویرِ گَردانِ فانوس خیال، پیش چشم مخاطبان به حرکت درمی‌آورد. او همچنین بعدها فصلی را به کتاب «فانوس جادو» افزوده است که در آن، از فاصله‌ای ده‌ساله به انقلاب‌های 1989 و ارزیابی نقادانۀ آن‌‌ها، از این لحاظ که چقدر در دست‌یابی به آرمان‌هایشان موفق بوده‌اند، پرداخته است. این فصل پایانی، مکملی است بر فصل‌های دیگر کتاب «فانوس جادو» و نویسنده در این فصل، به آینده رویدادهایی پرداخته که در فصل‌های پیشین، آن‌ها را در لحظۀ وقوع‌شان روایت و ثبت کرده است.
کتاب «فانوس جادو»، چنانکه در یادداشت خشایار دیهیمی در ابتدای ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره شده، «حاوی جزئیاتی است که از دید مورخان پنهان می‌ماند» چرا که راوی این کتاب، خود شاهد وقایعی بوده که روایت کرده است.
کتاب «فانوس جادو» از هفت فصل با این عنوان‌ها تشکیل شده است: «شاهد و تاریخ»، «ورشو: نخستین انتخابات»، «بوداپست: آخرین تشییع»، «برلین: پایان دیوار»، «پراگ: درون فانوس جادو»، «سال حقیقت» و «ده سال بعد».

درباره تیموتی گارتون اش، نویسنده کتاب «فانوس جادو»
تیموتی گارتون اش (Timothy Garton Ash)، متولد 1955، مورخ، روزنامه‌نگار و مفسر بریتانیایی و استاد مطالعات اروپا در دانشگاه آکسفورد است. پژوهش‌های گارتون اش بیشتر بر تاریخ معاصر اروپا، به‌ویژه اروپای مرکزی و شرقی، متمرکز است. او در آثارش به موضوعاتی چون تجربۀ کشورهای اروپای شرقی و مرکزی از پلیس مخفی در دوران سلطۀ کمونیسم بر آن کشورها، تبدیل کشورهای بلوک شرق سابق به کشورهای اتحادیۀ اروپا و نقش اروپا در جهان پرداخته است.
گارتون اش همکاری با نشریات مختلفی را در کارنامۀ کاری خود دارد. او در دهۀ 80 میلادی سردبیر خارجی هفته‌نامۀ The Spectator و ستون‌نویس «ایندیپندنت» بوده است. «گاردین» و «نیویورک ریویو آو بوکز» دیگر نشریاتی‌اند که گارتون اش با آن‌ها همکاری کرده است. نام او در سال 2005 در مجلۀ «تایم» در فهرست صدتاییِ با نفوذترین افراد قرار گرفت.
از جمله آثار تیموتی گارتون اش می‌توان به «ما مردم...»، «پرونده: یک سرگذشت شخصی»، «مقاومت مدنی و سیاست قدرت: تجربۀ اقدام غیرخشونت‌آمیز از گاندی تا امروز»، «آزادی بیان: ده اصل برای یک جهان مرتبط» و «مقاومت مدنی در بهار عربی: پیروزی‌ها و فجایع» اشاره کرد.
گارتون اش برای آثارش برنده جوایز مختلفی شده است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «فانوس جادو»
کتاب «فانوس جادو» با ترجمۀ فرزانه سالمی در مجموعۀ «تاریخ» انتشارات آگه، به‌ویراستاری خشایار دیهیمی، منتشر شده است. فرزانه سالمی، متولد 1360 در تهران، مترجم و روزنامه‌نگار ایرانی است. سالمی تحصیلکرده رشته‌های زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه علامه طباطبایی، مطالعات ترجمه در دانشگاه آزاد و علوم اقتصادی در هند است. او به‌عنوان مترجم با مطبوعات مختلف همکاری کرده است.
از ترجمه‌های فرزانه سالمی می‌توان به کتاب‌های «کار» و «هیچ‌کس مثل تو مال این‌جا نیست» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «فانوس جادو» در گودریدز: 3.77 از 5.