تجربه و هنر زندگی 10: دروغ/اراده آزاد

کتاب «دروغ/ اراده آزاد» اثر سام هریس
دو رساله کوتاه در قالب یک کتاب که به موضوعاتی به ظاهر ساده اما عمیقا پیچیده پرداخته‌اند. کتاب «دروغ/ اراده آزاد» شامل دو رساله از سام هریس است که او در آنها به زبانی ساده به موضوعاتی توجه کرده که در زندگی همه افراد جامعه حایز اهمیت‌اند.
در نگاه اول به نظر می‌رسد که دروغ و اراده آزاد موضوعاتی‌اند که می‌توان تعریفی همه‌شمول از آنها به دست داد و به راحتی آنها را رد یا تایید کرد. اما سام هریس در کتاب «دروغ/ اراده آزاد» از منظری عمیق‌تر به این دو موضوع نگاه کرده و جوانب مختلف مربوط به آنها را مورد واکاوی و بررسی قرار داده و نشان داده که این‌ها موضوعاتی هستند که بر خلاف آنچه به ظاهر به نظر می‌رسد می‌توانند بسیار مورد مناقشه قرار بگیرند.
«دروغ» رساله‌ای است که در سال 2011 منتشر شد و «اراده آزاد» نیز در سال 2012. عرضه شد. این دو رساله در قالب یک کتاب در مجموعه‌ای با عنوان «هنر زندگی» به فارسی منتشر شده است. مجموعه‌ای شامل کتاب‌های فلسفی که نه فقط با صدای عقل بلکه با شور زندگی مسایل مربوط به زندگی را مطرح می‌کند و تلاش می‌کند با نور تاباندن بر زوایای تاریک و پیچیدگی‌های مسایل زندگی خواننده را به تامل و تفکر بیشتر درباره آنها دعوت کند.

مروری بر کتاب «دروغ/ اراده آزاد»
دروغ چیست و آیا دروغ گفتن نادرست است؟ احتمالا همه ما بی‌تردید دروغ گفتن را عملی نادرست می‌دانیم اما با این‌حال چرا دروغ همچنان تا این حد رواج دارد؟ این پرسش‌ها و پرسش‌هایی دیگر در باب دروغ مسئله اصلی رساله «دروغ» سام هریس را تشکیل داده‌اند، رساله‌ای که در کتاب «دروغ/ اراده آزاد» به فارسی منتشر شده است.
سام هریس در کتاب «دروغ/ اراده آزاد» با کنکاش در مفهوم دروغ و بررسی جنبه‌های مختلف آن نشان داده که مرز میان دروغ و فریب غالبا مبهم است و درواقع، حتی ممکن است با گفتن حقیقت هم کسی را فریب داد. از این‌رو فریب می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد اما هر عمل فریب‌دهنده‌ای دروغ نیست. هریس درباره عمل دروغ گفتن نوشته: «دروغ گفتن یعنی عامدانه دیگران را گمراه کردن، آن هم زمانی که آنها انتظار سخنی صادقانه دارند. این معیار شعبده‌بازان، پوکربازان، و دیگر فریبکارانی از این دست را معاف می‌کند، در عین‌حال چشم‌اندازی اجتماعی و روان‌شناختی به دست می‌دهد که شکل کلی‌اش را به راحتی می‌توان بازشناخت. افراد دروغ می‌گویند برای آنکه دیگران را به باورهایی برسانند که حقیقت ندارند. هرچه عواقب این باورها بیشتر و بزرگ‌تر باشد یعنی هرچه خوشی و آسایش شخصی بستگی بیشتری به درکی درست از جهان داشته باشد- آن دروغ هم عواقب ناگوار بیشتر و بزرگتری خواهد داشت.» هریس می‌گوید اگرچه افراد به دلایل مختلف دروغ می‌گویند اما در نهایت همه اینها به اعتماد خدشه وارد می‌کنند در حالی که می‌توان با راست گفتن که راهکاری ساده است از اغلب مسایل بغرنج زندگی‌مان دور بمانیم.
رساله دیگر کتاب «دروغ/ اراده آزاد»، رساله «اراده آزاد» است که این نیز متنی است کوتاه و ساده و خوشخوان درباره یکی دیگر از موضوعات مهم زندگی در جهان کنونی. این باوری رایج است که انسان‌ها اراده‌ای مختص به خود و آزاد دارند و این مبنای شکل‌گیری جوامع مدرن است. اما اگر واقعا بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا انسان در جوامع کنونی واقعا دارای اراده‌ای آزاد است، به نظر می‌رسد که کار ساده‌ای نخواهیم داشت. آیا منبع اصلی رفتارها و افکار ما اراده آزاد ما بدون توجه به بستر اجتماعی و تاریخی پیرامون‌مان است؟ سام هریس در رساله دوم کتاب «دروغ/ اراده آزاد» این موضوع را مطرح کرده که می‌توان بر اساس شواهد و مدارکی قابل توجه نشان داد که باور به اراده آزاد چندان خالی از توهم نیست و پذیرش این موضوع می‌تواند نوع نگاه و تفکر ما را درباره برخی از بنیادی‌تری امور زندگی تغییر دهد.

درباره سام هریس نویسنده کتاب «دروغ/ اراده آزاد»
سام هریس، نویسنده، نورولوژیست، وبلاگ‌نویس و فلسفه‌پژوه معاصر امریکایی است که در سال 1967 متولد شده است. او در مباحث مربوط به اخلاق، عصب‌شناسی، تروریسم و دین کتاب‌ها و مقالاتی نوشته و خواستار حق آزادی بیان در قبال ادیان است. هریس تحصیلاتی نیمه‌تمام در رشته زبان انگلیسی دارد اما حدود یک دهه پس از این او از دانشگاه استنفورد لیسانس فلسفه گرفت و پس از آن نیز دکتری خود را در رشته علوم اعصاب از دانشگاه کالیفرنیا گرفت. کتاب‌های هریس به زبان‌های متعددی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «دروغ/ اراده آزاد»
کتاب «دروغ/ اراده آزاد» با ترجمه خشایار دیهیمی در نشر گمان منتشر شده است.
خشایار دیهیمی، متولد 1334 در تبریز، مترجم، ویراستار و روزنامه‌نگار ایرانی است. او فرزند نصرالله دیهیمی، استاد دانشگاه و مترجم، همسر رؤیا رضوانی، مترجم، و پدر زنده‌یاد نازنین دیهیمی، مترجم و ویراستار، است.
دیهیمی تحصیلات ابتدایی را در شهر زادگاهش گذراند و سپس به همراه خانواده به تهران آمد. او در میانه دهه پنجاه از دانشگاه تبریز و در رشته شیمی فارغ‌التحصیل شد و در همان سال‌ها با جمع‌های روشنفکری و ادبی آشنا شد و با کانون نویسندگان ایران نیز ارتباط برقرار کرد. دیهیمی در سال‌های جوانی‌اش مدتی به عنوان معلم به فعالیت پرداخت اما به دلیل علاقه اصلی‌اش به سمت کتاب رفت. او نخست با انتشارات فرانکلین به همکاری پرداخت و پس از مدتی اولین ترجمه‌اش را منتشر کرد. این کتابی بود از نیکلای گوگول با عنوان «یادداشت‌های یک دیوانه» که عبدالله توکل پیش از چاپ آن را خوانده بود و رضا براهنی به انتشار آن کمک کرده بود. دیهیمی در طول چند دهه فعالیت کتاب‌های زیادی ترجمه کرده است. او همچنین ویراستار و دبیر چندین مجموعه بوده است که برخی از آنها بارها تجدیدچاپ شده‌اند. دیهیمی در چند زمینه از جمله فلسفه، ادبیات و زندگی‌نامه نویسندگان و شاعران به ترجمه پرداخته است. دیهیمی در سال‌های مختلف همکاری‌های متعددی با نشریات و روزنامه‌ها به خصوص نشریه «نگاه‌نو» داشته است. «تاریخ فلسفه سیاسی»، «مارکسیست‌ها»، «داستایفسکی: جدال شک و ایمان»، «دانشنامه جنگ و صلح»، «روح پراگ»، «فیلسوفان سیاسی قرن بیستم»، «فلسفه‌ ترس»، «فلسفه تنهایی»، «سوفیا پتروونا»، «بیگانه»، «شهر فرنگ اروپا: چکیده‌ای از پیدا و پنهان تاریخ قرن بیستم»، «تاریخچه خوشبختی»، «نظریه نظم خودانگیخته»، «فلسفه سیاسی»، «تفسیرهای جدید بر فیلسوفان سیاسی مدرن: از ماکیاولی تا مارکس» و «دیالکتیک تنهایی»، برخی از ترجمه‌های دیهیمی هستند.