شازده‏ کوچولو رقعی شومیز

«شازده کوچولو»، اثر آنتوان دوسنت اگزوپری
وقتی متن اصلی کتاب «شازده کوچولو»، اثر آنتوان دوسنت اگزوپری، برای نخستین بار در سال 1943 به دو زبان فرانسوی و انگلیسی در امریکا منتشر شد، شاید هیچ کس گمان نمی‌برد که این قصه کوچکِ جمع‌و‌جور، با ظاهری این همه ساده، مرزهای زبان و فرهنگ و نژاد و جنسیت و جغرافیا و زمان را درنوردد و در سراسرِ جهان دل از بزرگ و کوچک برباید و هرکس را، از هر نژاد و فرهنگ و ملیتی، به نحوی درگیر و دلبسته خود کند. «شازده کوچولو» یکی از محبوب‌ترین آثار ادبی قرن بیستم است. رازِ این محبوبیت اما در کجاست؟ شاید در اینکه اگزوپری در این کتاب تخیلات و تصاویر شاعرانه را به زبانی ساده و شیرین آمیخته است تا از مفاهیم بزرگ و عمیق و بنیادین بشری، نظیر عشق و زندگی و مرگ، سخن بگوید و موقعیت انسان در جهان و پیچیدگی‌های درون آدمی و حسیات او را به ساده‌ترین و در عین حال شاعرانه‌ترین شکل به نمایش بگذارد. «شازده کوچولو» اثری است که به سادگی از پیچیدگی‌ها سخن می‌گوید و از چیزهایی که به راحتی قابل درک نیستند و برای درک‌شان باید غبار عادت را کنار زد و جورِ دیگر به جهان نگریست. اگزوپری در این قصه نشان می‌دهد که برای کشف رازها و شگفتی‌های جهان و راه بردن به عمق هستی و نیز شناخت انسان و احساسات انسانی باید عادت‌های بزرگسالی را کنار گذاشت و دوباره کودک شد و از چشم کودکی که تازه پا به جهان گذاشته است به آن نگریست و با تخیل کودکی کنجکاو عالم و آدم را دوباره رصد کرد.
«شازده کوچولو» بیش از هر کتاب فرانسه‌زبانِ دیگری به زبانهای دیگر ترجمه و در سراسر جهان خوانده شده است. این کتاب، که یکی از پرفروش‌ترین کتابهای تاریخ است، در فرانسه به عنوان بهترین کتاب قرن بیستم و در سال 2007 به عنوان کتاب سالِ این کشور انتخاب شده است.

مروری بر «شازده کوچولو»
راوی قصه «شازده کوچولو»، مثل خودِ آنتوان دوسنت اگزوپری، خلبان است و او نیز، باز مثل نویسنده کتاب، هواپیمایش در صحرای بزرگ افریقا خراب شده و مجبور شده است در صحرا فرود بیاید و تا تعمیر هواپیما در صحرا به سر برد. تا این جای ماجرا شبیه واقعیت و تجربه زیسته نویسنده است، اما از این جا به بعد تخیل اگزوپری راه راوی قصه را از راه نویسنده جدا می‌کند و راوی را در صحرای افریقا با پسربچه‌ای عجیب مواجه می‌کند. پسرک مسافر است و ساکن اخترکی از اخترکهای کهکشان. او از اخترک خود بارِ سفر بسته و به شش اخترک دیگر سفر کرده و اکنون پا بر سیاره زمین گذاشته و حین گردش در زمین به صحرا رسیده است. پسرک، که همان شازده کوچولو است، برای راوی از آدمهای عجیب و غریبی می‌گوید که در اخترکهای دیگر دیده است و حین حکایتهای شازده کوچولو از آن آدمها درمی‌یابیم که هرکدام از آنها تمثیلی از یک مفهوم و بینش و جایگاه و موقعیت و خوی و خصلت و عادتی بشری هستند. شازده کوچولو، که در اخترک خودش دل در گروِ یک گل سرخ دارد، روی زمین با روباهی آشنا می‌شود و روباه را دلبسته و «اهلیِ» خود می‌کند. او اما باید به اخترک خودش بازگردد و این بازگشت جز با انتخابی تراژیک میسر نیست.
«شازده کوچولو» قصه‌ای است، هم برای کودکان و هم بزرگسالان؛ قصه‌ای که بدون قلمبه‌گویی از پیچیده‌ترین مفاهیم سخن می‌گوید و به کودک و بزرگسال می‌آموزد که احساسات انسانی را جدی بگیرند و در زندگی کاشف ناشناخته‌ها باشند نه اسیر عادت و تکرار.

درباره آنتوان دوسنت اگزوپری، نویسنده کتاب «شازده کوچولو»
آنتوان دوسنت اگزوپری، داستان‌نویس، شاعر، روزنامه‌نگار، نویسنده آثاری غیرداستانی و خلبان فرانسوی، در سال 1900 در شهر لیون فرانسه و در خانواده‌ای کاتولیک و اشرافی متولد شد. پیش از شروع جنگ جهانی دوم خلبان تجاری بود و در خطوط پست هوایی بین اروپا و افریقا و امریکای جنوبی کار می‌کرد. با شروع جنگ به نیروی هوایی فرانسه پیوست و به عنوان خلبان در مأموریتهای شناسایی شرکت داشت؛ اما بعد از آتش‌بس میان فرانسه آلمان به امریکا رفت و در همان جا بود که «شازده کوچولو» را نوشت و به دو زبان فرانسوی و انگلیسی منتشر کرد. اگزوپری در همان سالِ انتشار «شازده کوچولو»، یعنی در سال 1943، بار دیگر به عنوان خلبان عازم جنگ شد و به نیروی هوایی فرانسه آزاد پیوست. در سال 1944، حین عملیات شناسایی بر فراز دریای مدیترانه، ناپدید شد و سرنوشتش تا سالهای سال در هاله‌ای از ابهام و رمز و راز باقی ماند. در سال 1998 در شرق جزیره ریو دستبندی از آن او را یافتند و در سال 2000 بقایای هواپیمای سقوط‌کرده‌ای را، در نزدیکی همان جایی که دستبند در آن پیدا شده بود. در سال 2004 تأیید شد که این بقایا متعلق به هواپیمای اگزوپری است. دلیل سقوط هواپیما و مرگ او اما همچنان در هاله ابهام باقی ماند. «هوانورد»، «پرواز شبانه»، «زمین انسانها» و «خلبان جنگ» از دیگر آثار آنتوان دوسنت اگزوپری است.

درباره ترجمه فارسی «شازده کوچولو»
«شازده کوچولو» را مترجمان مختلفی به فارسی برگردانده‌اند. از بین تمام مترجمان فارسی این کتاب، سه مترجم از دیگران مشهورترند: محمد قاضی، احمد شاملو و ابوالحسن نجفی. قدیمی‌ترین ترجمه فارسی «شازده کوچولو» ترجمه محمد قاضی است. این ترجمه نخستین بار در دهه 30 خورشیدی منتشر شده است. محمد قاضی، متولد 1292 و درگذشته به سال 1376، از بهترین مترجمان ایرانی است. کارنامه کاری او کارنامه متنوع و پرباری است. «دن کیشوت» سروانتس و «دکامرون» بوکاچیو از مهمترین ترجمه‌های اوست. ترجمه قاضی از «شازده کوچولو» را ترجمه‌ای درست و موفق ارزیابی کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد پرطرفدارترین ترجمه فارسی این کتاب ترجمه احمد شاملو باشد. این ترجمه اولین بار، با عنوان «شاهزاده کوچولو»، در دی ماه 1358 در شماره بیست و سوم نشریه «کتاب جمعه» (ویژه سال جهانی کودک)، منتشر شد و بعد از آن، در دهه 60، با عنوان «مسافر کوچولو»، در قالب کتابی مستقل به چاپ رسید و بعدها نام آن به «شازده کوچولو» تغییر کرد. شاملو در ترجمه این کتاب، در قیاس با قاضی، زبانی عامیانه‌تر و نزدیک‌تر به گفتار شفاهی را به کار گرفته است. این ترجمه به صورت صوتی نیز اجرا و ضبط شده و در قالب نوار کاست و بعدها به صورت سی‌دی منتشر شده است. در این اجرای صوتی نقش راوی را خود شاملو ایفا کرده است. احمد شاملو، متولد 1304 و درگذشته به سال 1379، در درجه اول شاعر بود و مترجم شعر و البته آشنا به چم‌و‌خم زبان و فرهنگ عامیانه و شفاهی. او اینها همه را در ترجمه «شازده کوچولو» لحاظ کرده و ترجمه‌ای از این کتاب به دست داده است که در آن شاعرانگی و زبان عامیانه عمده و برجسته است. شاملو شعر را به شیوه آزاد ترجمه می‌کرد. روش او در ترجمه، بازآفرینی اثر در زبان مبداء بود نه ترجمه لفظ‌به‌لفظ. اما معنای اثر را به درستی به زبان مقصد منتقل می‌کرد. او در ترجمه «شازده کوچولو» نیز همین روش را به کار برده است. دیگر مترجم مشهوری که سراغ ترجمه «شازده کوچولو» رفته ابوالحسن نجفی است. نخستین چاپ ترجمه ابوالحسن نجفی از این کتاب بعد از ترجمه‌های قاضی و شاملو و در سال 1379 منتشر شد. ابوالحسن نجفی، متولد 1308 و درگذشته به سال 1394، از مترجمان مطرح و سرشناس آثار ادبی است. رمان «خانواده تیبو»، اثر روژه مارتن دوگار، یکی از مهمترین ترجمه‌های اوست. ترجمه نجفی از «شازده کوچولو» با ترجمه‌های قاضی و شاملو متفاوت است، اما این ترجمه نیز یکی از ترجمه‌های درست و قابل اطمینان از این اثر به شمار می‌آید. این هرسه ترجمه از زبان فرانسه به فارسی انجام شده‌اند.

رتبه «شازده کوچولو» در گودریدز: 4/13 از 5