اخلاق: باروخ اسپینوزا (دانشگاهی)

کتاب «اخلاق» نوشته باروخ اسپینوزا
Ethics
کتاب «اخلاق» شامل تحقیق، تفکر و اندیشه‌های فلسفی باروخ اسپینوزا به روش اقلیدسی است. کتاب «اخلاق» کتاب محبوب فلسفی بسیاری از فیلسوفان و یکی از آثار مشهور فلسفی جهان است.
مترجم در یادداشت کتاب می‌نویسد: «در حالی که اکثر معاصران و اخلاف اسپینوزا به اتفاق‌کلمه زهد فلسفی، شیوۀ زندگی و بی‌غرضی و بی‌نظری وی را ستوده و در وارستگی و آزادگیش داد سخن داده‌اند در خصوص مذهب و مشرب فلسفی و طرز تفکر وی آراء و اقوال کثیر و متضادی اظهار داشته‌اند و هر واژه و اصطلاحی را که در فرهنگها و دائره‌المعارف‌های ادبی و فلسفی یا‌فته‌اند بر نظام فلسفی‌اش اطلاق کرده‌اند که به‌راستی شگفت‌آور و در عین حال حاکی از عمق اندیشه و کثرت ابعاد فلسفۀ اوست.»
درباره کتاب «اخلاق»
کتاب 5 بخش دارد که عناوین مندرج آن عبارت است از: «دربارۀ خدا»، «دربارۀ طبیعت و منشأ نفس»، «دربارۀ منشأ و طبیعت عواطف»، «در خصوص بندگی انسان یا قوت عواطف»، «دربارۀ قدرت عقل، یا آزادی انسان».
در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
همان‌طور که از طبیعت مثلث از ازل آزال تا ابد آباد بیرون می‌آید که زوایای سه‌گانه‌اش برابر دو قائمه است. بنابراین قدرت مطلقۀ خداوند از ازل در کار بوده و به همان صورت تا ابد نیز در کار خواهد بود. و دست کم به عقیدۀ من، قدرت مطلقۀ خداوند، به این‌صورت بسیار عظیم‌تر خواهد بود. چنین به‌نظر می‌آید که مخالفان من (اگر بتوان بی‌پرده سخن گفت) در واقع قدرت مطلقۀ خدا را انکار می‌کنند. زیرا در حقیقت ناگزیرند اعتراف کنند که در عقل خدا اشیاء بی‌نهایتی موجود است، که ممکن است آفریده شوند. ولی با وجود این، او هرگز نمی‌تواند آنها را بیافریند. زیرا به عقیدۀ آنها، اگر او تمام اشیائی را که در عقل دارد خلق کند، قدرت مطلقه‌اش را به پایان خواهد رسانید و خود را ناقص خواهد ساخت. بنابراین، برای اینکه خدای کاملی بسازند، ناچار شدند که در عین حال بپذیرند که او به انجام همۀ اموری که در حیطۀ قدرت اوست توانایی ندارد. من گمان نمی‌‌کنم که ممکن باشد امری از این نامعقولتر یا متضادَتر با قدرت مطلقۀ خدا به خیال آید. به‌علاوه (از آنجا که دوست دارم در خصوص عقل و اراده‌‌ای که معمولا به خدا نسبت می‌دهند سخن بگویم) اگر عقل و اراده به‌ذات سرمدی خدا متعلق باشد، باید از آنها چیزی فهمیده شود غیر از آنچه معمولا در مورد انسان فهمیده می‌شود، زیرا عقل و اراده‌ای که مقَوم ذات خداست باید با عقل و ارادۀ ما کاملا فرق داشته و جز در نام با هم وجه مشترکی نداشته باشند و شباهت در میان آنها بیش از شبهتی نباشد که میان سگ به‌عنوان یک صورت آسمانی و سگ به عنوان نابح موجود است.
درباره نویسنده کتاب «اخلاق»
باروخ اسپینوزا فیلسوف مشهور هلندی است که در سال 1632 و در خانواد‌ه‌ای مذهبی ـ یهودی در آمستردام به دنیا آمد. اصالت اسپینوزا یهودی سفاردیِ پرتغالی بود. خانوادۀ وی در همان سده به همراه بسیاری دیگر از ترس دستگاه تفتیش عقاید کلیسا به هلند آمده بودند. اسپینوزا در بین جامعۀ یهودیان رشد و پرورش یافت و در همانجا نزد بهترین خاخام‌های یهودی تعلیمات دینی را فراگرفت. او در شانزده سالگی شاگردی متفاوت و استثنایی در امور دینی بود. اما این یادگیری نیاز او را برآوده نکرد وچون به چند زبان احاطه داشت به مطالعۀ آزاد فلسفی پرداخت. اندک اندک درباره کتاب مقدس یهودیان آثاری از تردید در او ظهور پیدا کرد و مواردی چند از جمله حقوق روحانیون را مورد شک و پرسش قرار داد. در بیست‌وچهار سالگی او از جامعه یهودیان به جرم افکار انحرافی بیرون رانده شد. باروخ اسپینوزا از فلسفۀ دکارت بسیار تأثیر گرفت. اما در تعاملات متافیزیکی خود تلاش کرد بر دوگانه انگاری دکارتی غلبه کند. او خدا، روح و ماده را در پیوندی واحد به اندیشه درآورد. فلسفۀ اسپینوزا سرشار و اشباع شده از خداست.
باروخ اسپینوزا از بزرگ‌ترین خردگرایان و جبرگرایان فلسفه قرن هفدهم محسوب می‌شود. همچنین وی زمینه‌ساز نقد مذهبی در عصر روشنگری سدۀ هجدهم به شمار می‌رود. اسپینوزا به دلیل نوشتن مشهورترین و مهم‌ترین اثرش یعنی اخلاقیات یکی از مهم‌ترین فیلسوفان تاریخ فلسفۀ غرب شناخته شده است. او در کتاب اخلاقیات که پس از مرگش منتشر شد دوگانه‌انگاری دکارتی را به چالش می‌کشد. گوته شاعر، ادیب و فیلسوف آلمانی درباره باروخ اسپینوزا گفته است: «ذهنی که بر من تأثیر گذاشته است، ذهن اسپینوزا بوده است.»
از آثار به فارسی ترجمه شدۀ این فیلسوف مشهور می‌توان به «اخلاق»، «رساله در اصلاح فاهمه»، «شرح اصول فلسفه دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی»، «رساله سیاسی» و «رسالۀ الهی ـ سیاسی» اشاره کرد.
باروخ اسپینوزا که از جوانی به بیماری سل مبتلا بود، در نهایت سادگی زندگی کرد. او در سال 1677 و در حالیکه 44 سال بیشتر نداشت در لاهه از دنیا رفت.
درباره ترجمه فارسی کتاب «اخلاق»
کتاب «اخلاق» را محسن جهانگیری برای علاقه‌مندان به مطالعۀ فلسفه به فارسی برگردانده است. ترجمۀ جهانگیری توسط مرکز نشر دانشگاهی چاپ و منتشر شده است. ترجمۀ دیگری از کتاب با عنوان «علم اخلاق» توسط منوچهر داوری از انتشارات شفیعی به فارسی موجود است. کیومرث پارسای از انتشارات تمدن علم نیز دیگر مترجم کتاب به فارسی است.
رتبه کتاب «اخلاق» در گودریدز: 3.8 از 5