تأديب
طاهر بن جلون
محمدمهدي شجاعي
ناشر: برج
کتاب «تأديب» اثر طاهر بن جلون
طاهر بن جلون، نويسنده مراکشي-فرانسوي معاصر، در کتاب «تأديب» مقطعي پرتلاطم از تاريخ معاصر مراکش را بستر روايت رمان قرار داده و داستانش را بر اساس رخدادهايي واقعي پيش برده است.
کتاب «تأديب» روايت جامعهاي است که ميخواهد استبداد حاکم بر کشورش را پس بزند و به حق تعيين سرنوشت دست پيدا کند. طاهر بن جلون در دوران جوانياش، وقتي هنوز مراکش را ترک نکرده بود، يکي از هزاران جواني بود که عليه ساختارهاي موجود قيام کردند.
رمان «تأديب» بر اساس تجربه مستقيم و بيواسطه طاهر بن جلون از مبارزه جوانان و دانشجويان مراکشي نوشته شده که در سال 1965 تظاهراتي مسالمتآميز ترتيب دادند و سرکوب شدند. آنها خواستار برقراري آزادي و دموکراسي در کشوري بودند که استعمار و استبداد ريشههايي تاريخي در آن داشته است.
کتاب «تأديب» پس از انتشارش به واسطه دقتي که در توصيف جزئيات تاريخي دارد و همچنين به خاطر زبان روان و خوشخوانش با استقبال روبرو شد و نوري بر تاريکي وضعيتي هولناک در مراکش انداخت.
اگرچه در ايران تا سالها و شايد هنوز هم نگاهي منفي نسبت به کشورهاي عربي وجود داشته اما با اين حال ما و جهان عرب نقاط اشتراک تاريخي و فرهنگي زيادي داريم و بسياري از مسايل ما مشترک است. شايد بشود گفت ما مردمي که در اين بخش از جهان قرار داريم مردمي همسرنوشت هستيم. سنتهاي ديرپا، استعمار يا سلطه کشورهاي قدرتمند، ساختارهاي بسته سياسي، آداب و رسوم کهنه به جا مانده از گذشتههاي دور و مردسالاري بخشي از مسايل مشترک ميان ما است و از اينرو با خواندن رمانهاي نويسندگان جهان عرب به نوعي بخشي از مسايل مشترک و راهحلهاي مشترک را خواهيم ديد. کتاب «تأديب» يکي از رمانهاي قابل توجهي است که بخشي از همين مسايل مشترک در آن طرح شده است.
مروري بر کتاب «تأديب»
در سال 1967 طاهر بن جلون يکي از جواناني بود که توسط نيروهاي نظامي مراکش دستگير شدند. اين زماني است که سلطان حسن دوم بر قدرت تکيه زده و نظامي ديکتاتوري برپا کرده است. رمان «تأديب» مربوط به اين دوره است و در آن شرحي از مبارزات جوانان و دانشجويان آزاديخواه و همچنين سرکوب و بازداشت آنها ارايه شده است.
در کتاب «تأديب» ميبينيم که چگونه نزديک به صد دانشجويي که خواستهاي جز آزادي و دموکراسي ندارند به خاطر شرکت در اعتراضاتي مسالمتآميز بازداشت ميشوند، نوزده ماه در زندان نگه داشته ميشوند و در دوران حبس با انواع و اقسامي از رفتارهاي تحقيرکننده روبرو ميشوند.
طاهر بن جلون به عنوان يکي از دانشجويان معترض شاهد مستقيم شکنجهها و تحقيرهاي حکومتي استبدادي بوده و بعدها با نوشتن کتاب «تأديب» بر همه عذابهاي آن دوران شهادت داده است.
رمان «تأديب» به ياد آوردن دورهاي هولناک در تاريخ معاصر مراکش است. طاهر بن جلون که به هول و وحشت حاکم بر کشورش اعتراض کرده و دستگير شده بود زنده ماند تا بتواند درد تاريخي کشورش را يادآوري و ثبت کند. به ياد آوردن گامي ديگر در مبارزه عليه استبداد است چرا که ميتواند مانعي براي بازتوليد استبداد در شکل و شمايلي ديگر باشد.
خاطره تجربهاي زيسته و تخيلِ طاهر بن جلول کتاب «تأديب» را شکل دادهاند. «تاديب» شرح اميدها و نااميديها و مبارزهها و شکستها است. «تأديب» يادآور روزهاي ترس و ناپديد شدن جوانان معترض است و رمان با لحظه دستگيري آغاز ميشود: «کلمات از آن روز رخت بربستهاند. فقط نگاههاي خالي و چشماني به زيرافکنده. دستاني کثيف، پسري را از مادري ربودند که هنوز بيست سالش نشده بود. فوران دستورها و فوران ناسزاهايي از اين دست: اين مردک مفلوک را ادب ميکنيم. موتور جيپ نظامي، دودي کريه بيرون داد. همهچيز جلوي چشمان مادرم سياه شد. خودش را نگه داشت تا زمين نخورد. دورهاي بود که جوانها ناپديد ميشدند. دوره زندگي در ترس. دورهاي که همه با صدايي آرام حرف ميزدند، مبادا ديوارها حرفهاي ضدنظام و ضدشاه و ميرغضبهايش را در خاطر نگه دارند.»
جرم راوي رمان «تأديب» شرکت در تظاهرات مسالمتآميز بيستوسه مارس 1965 بوده که با خشونت و خونريزي سرکوب شده بود. او آن روز با يکي از دوستانش بوده که نيروهاي پليس سر رسيدهاند و مردم را زدهاند. همه فرار کردهاند و راوي در راه تنهايي ديده غلتيده در خون و بعدتر مادرهايي که دنبال فرزندانشان در خيابانها سرگردان بودهاند. او آن روز ترس را ديده و نفرت را؛ و از آن بيشتر چهره واقعي سلطنتي را که براي برقراري نظم آهنيناش اجازه هر کاري به نظاميانش داده است.
رمان «تأديب» روايتي است از آرزوهاي جواناني که روزي آرزوهايي بزرگ در سر داشتند و ميخواستند چيزهايي را در اين جهان تغيير دهند. آنها عليه بي عدالتي، سرکوبها و فشارها و نبود آزادي دست به عمل زده بودند آن هم در دورهاي که استبداد و ظلم چنان گسترده شده بود که مردم با ترس روز را شب ميکردند. دانشجوياني که بازداشت شدهاند به جايي فرستاده ميشوند که چيزي کم از اردوگاههاي کار اجباري ندارد و اين تازه آغاز ماجراهايي است که در رمان «تأديب» شرح داده شده است.
درباره طاهر بن جلون، نويسنده کتاب «تأديب»
طاهر بن جلول نويسنده، شاعر و نقاش مراکشي-فرانسوي است که در ميانه قرن بيستم در مراکش متولد شد. او پس از پايان تحصيلات ابتدايي و متوسطه در مراکش، به فرانسه رفت و در آنجا در رشته روانشناسي تا مقطع دکتري ادامه تحصيل داد. طاهر بن جلول نويسندهاي است که به زبان فرانسوي مينويسد و چهرهاي شناخته شده به شمار ميرود. او در سال 1985 برنده جايزه معتبر گنکور شد. طاهر بن جلول به عنوان فعال حقوق بشر هم شناخته ميشود و در آثارش به مسايل جوامع مردسالار و همچنين مهاجرت توجه کرده است. «عسل و حنظل»، «درباره مادرم»، «مرگ نور» از جمله آثار طاهر بن جلول هستند.
درباره ترجمه فارسي کتاب «تأديب»
کتاب «تأديب» با ترجمه محمدمهدي شجاعي در نشر برج منتشر شده است.
محمدمهدي شجاعي، متولد 1365، داراي مدرک کارشناسي در رشتههاي ادبيات فارسي و ادبيات فرانسه از دانشگاه تهران است و در مقطع کارشناسي ارشد نيز در همين دانشگاه در رشته ترجمه زبان فرانسوي تحصيل کرده است. از او ترجمههايي در زمينه ادبيات کودکان هم به چاپ رسيده است. کتابهاي «عسل و حنظل»، «ادبيات در مخاطره» و ساز شکسته از جملههاي ترجمههاي او هستند.
