افغانستان و پنج سال سلطه طالبان

کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» نوشتۀ وحید مژده
در این روزها که افغانستان بار دیگر به دست طالبان افتاده و طالبان در این کشور تشکیلِ حکومت داده‌اند، خواندن کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» نوشتۀ وحید مژده ما را به سال‌هایی می‌برد که طالبان برای اولین‌بار بر افغانستان مسلط شدند و پنج سال بر این کشور حکومت کردند. کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» اولین بار در سال 1381، یعنی زمانی به چاپ رسید که حدود یک سال از پایان حکومت اول طالبان بر افغانستان گذشته بود. چه بسا در آن روزگار کمتر کسی فکر می‌کرد این گروه بنیادگرای اسلامی بار دیگر در افغانستان زمام امور را به دست گیرد. اما می‌بینیم که چنین شده و چه بسا امروزه خواندن کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» حاوی معنایی دیگر، یا معنایی مضاعف باشد. وحید مژده در کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» از درون و به‌عنوان ناظری که در داخل افغانستان و از نزدیک شاهد قدرت‌گیری و عملکرد طالبان در طول پنج سال حکومتشان بوده، از این گروه و ریشه‌های داخلی و خارجی پیدایش آن و افکار و عملکرد و سیاست‌های طالبان در دوره اول حکومتشان بر افغانستان نوشته است.
کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» روایتی از افغانستان دوره اول حکومت طالبان است که نویسنده آن خود یک افغانستانی درگیر در مسائل سیاسی افغانستان و آگاه به این مسائل است و حکومت طالبان را از نزدیک تجربه کرده است، نه پژوهشگری که صرفاً از بیرون و براساس مطالعات آرشیوی به این موضوع پرداخته باشد.
محسن مخملباف در وصف این کتاب گفته است: «کتاب افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان از وحید مژده تصویری درونی و دقیق از پنج سال حکومت طالبان ارائه داده است. مطالعۀ این کتاب نه تنها برای علاقه‌مندان به گذشته و آینده افغانستان که برای عبرت ملت‌ها و حکومت‌ها در جوامع بستۀ دیگر نیز آموزنده است.»

مروری بر کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان»
وحید مژده در کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» از عوامل داخلی و خارجی‌ای می‌نویسد که در قدرت‌گرفتن طالبان دخیل بودند. او از نقش غرب در این قضیه سخن می‌گوید و از اینکه غرب برای تأمین امنیت مسیر تجاری خود از آسیای میانه به اقیانوس هند، به طالبان پر و بال داد. او همچنین به چرایی انتخاب طالبان از جانب غرب می‌پردازد. اما نویسنده بر سرِ آن نیست که همۀ تقصیر را در مورد سلطۀ طالبان بر افغانستان به گردن عوامل خارجی بیندازد. مژده بحران‌های داخلی افغانستان را زمینه‌ساز مداخلات خارجی در این زمینه و ظهور طالبان می‌داند. به اعتقاد او سلطۀ نظام قبیله‌ای در افغانستان و ضعف وحدت ملی در این کشور از عوامل داخلی مؤثر در قدرت‌گرفتن طالبان و پنج سال حکومت آن‌ها بر افغانستان بوده است. مژده همچنین از شکاف میان شهر و روستا به‌عنوان یکی از معضلات افغانستان سخن می‌گوید و دیدگاه‌های افراطیِ طالبان در حوزه تعلیم و تربیت را برآمده از همین شکاف می‌داند.
در کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» همچنین از خاستگاه طالبان و محیطی که طالبان در آن پرورش یافتند و عقاید و شیوه حکومت و سیاست‌ورزی و خشونت‌های این گروه افراطی سخن رفته و از آنچه بر سیاست و تصمیم‌های سیاسی سرانِ طالبان تأثیر داشته است. البته مژده، ضمن نگاه انتقادی به دوران پنج‌سالۀ حکومت طالبان در افغانستان، سعی می‌کند نگاهی واقع‌بینانه به اوضاع افغانستان در آن دوران داشته باشد و مثلاً جایی از کتاب به امنیت راه‌ها در دوران حکومت طالبان نیز اشاره می‌کند. نگاه انتقادی مژده در این کتاب تنها متوجه به طالبان نیست و او از اوضاع کلی افغانستان و تأثیر بحران‌های اجتماعی و فرهنگی و... بر پیدایش گرایش‌های افراطی از نوع گرایش‌های طالبان سخن می‌گوید و سعی در ریشه‌یابی مسائل افغانستان دارد.
کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» از دو پیشگفتار بر ویراست‌های اول و دوم کتاب، چهارده بخش، یک مؤخره و مصاحبۀ مجلۀ عربی «الاماره‌الاسلامیه» چاپ قندهار با ملا محمد عمر، رهبر طالبان، تشکیل شده است.
بخش‌های چهارده‌گانۀ کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» عبارتند از: «ظهور طالبان»، «طالبان و محیط تربیتی آنان»، «طالبان از تحریک تا امارات»، «طالبان، شریعت و سیاست»، «داوطلبان خارجی»، «افغانستان، سرزمین بت‌شکنان!»، «در بخش نظامی»، «قضاء و امنیت»، «تعلیم و تربیت»، «در بخش دیپلوماتیک»، «طالبان، بریداس و یونیکال»، «اختلافات داخلی طالبان»، «حکمتیار و طالبان» و «ضعف رهبری و فرجام کار».
کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» در نشر نی منتشر شده است.

درباره وحید مژده، نویسنده کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان»
احمد وحید مژده، متولد 1332 و درگذشته به سال 1398، تحلیل‌گر و کارشناس مسائل سیاسی، روزنامه‌نگار، فعال صلح و شاعر افغانستانی است. مژده تحصیلکرده دانشکده اقتصاد کابل در مقطع لیسانس بود. با وقوع کودتای کمونیستی در افغانستان، این کشور را ترک کرد و به نهضت مقاومت افغان‌ها علیه نیروهای کمونیستی پیوست. مژده سال‌ها به فعالیت فرهنگی، نظامی و سیاسی علیه سلطۀ شوروی بر افغانستان پرداخت و در این زمینه با حزب اسلامی و اتحاد اسلامی و مکتب خدمات مجاهدین همکاری کرد و مدتی هم روزنامۀ «شهادت» را برای حزب اسلامی منتشر کرد. او در دوران حکومت مجاهدین به کابل برگشت و در وزارت امور خارجۀ افغانستان مشغول به کار شد. با آمدن طالبان به افغانستان و طی دوره اول حکومت آن‌ها نیز در وزارت خارجه بود. کتاب «روابط سیاسی ایران و افغانستان در قرن بیستم» از دیگر آثار تألیفی وحید مژده است. او همچنین یادداشت‌های عبدالمجید زابلی، وزیر سابق اقتصاد افغانستان، را گردآوری و بازنویسی و منتشر کرده است. از مژده دفتر شعری هم به نام «ستیز با توفان» به چاپ رسیده است.
وحید مژده در سال 1398 در کابل توسط دو موتورسوار و به ضرب گلوله به قتل رسید.

رتبۀ کتاب «افغانستان و پنج سال سلطۀ طالبان» در گودریدز: 4 از 5.