کتاب «عسل و حنظل» اثر طاهر بن جلون
رمان در کشورهاي جهان عرب نخست در مصر و شام شکل گرفت اما محدود به آنجا نماند. از انتشار اولين رمانهاي عربي تا امروز رمان عربي سنتي رو به تحول داشته و در دهههاي اخير بسياري از کشورهاي عربي نويسندگاني داشتهاند که فراتر از مرزهاي جهان عرب شناخته شدهاند. تعدادي از نويسندگان مشهور عرب نيز نويسندگان مهاجرياند که در کشورهاي غربي ساکن شدهاند و آثارشان را به زباني ديگر منتشر کردهاند اما با اينحال نگاهشان همچنان رو به سرزمين زادگاهشان بوده است. کتاب «عسل و حنظل» از نمونههاي شاخص اين دسته از رمانها است که اگرچه به زبان عربي نوشته نشده اما درونمايهاش به جغرافياي جهان عرب و کشور زادگاه نويسندهاش مربوط است.
کتاب «عسل و حنظل» رماني است از طاهر بن جلون، نويسنده مشهور مراکشي-فرانسوي، که به زبان فرانسوي نوشته شده و مورد توجه زياد منتقدان و خوانندگان در بسياري از کشورهاي جهان بوده است.
رمان «عسل و حنظل» روايت داستاني است که در مراکش و به طور دقيقتر در شهر طنجه اين کشور اتفاق ميافتد. طاهر بن جلون در اين رمان ضمن روايت ماجراي اصلي رمان تصويري از بافت سنتي کشورش هم به دست داده است.
سبک روايي رمان «عسل و حنظل» سبکي قابل توجه است. روايت اين رمان زماني خطي ندارد و مدام پيش و پس ميرود. همچنين راويان متعددي نيز در طول رمان به شرح ماجراهاي داستان ميپردازند و به اين ترتيب فضاي داستان از منظر هر يک از آنها به تصوير درآمده است.
طاهر بن جلون در کتاب «عسل و حنظل» به موضوعاتي پرداخته که محدود به مرزهاي مراکش نيستند و ميتوان آن را موضوعاتي جهانشمول دانست و از اينرو «عسل و حنظل» رماني است که خوانندگاني جهاني پيدا کرده است. افزون بر اين، کتاب «عسل و حنظل» براي خوانندگان ايراني و فارسيزبان و به طور کلي خوانندگان منطقهاي که ما در آن به سر ميبريم بسيار ملموستر از خوانندگان ساير کشورهاي جهان است.
مروري بر کتاب «عسل و حنظل»
رمان «عسل و حنظل» در موضوع محورياش به مسئلهاي پرداخته که اگرچه در همهجاي جهان بيش و کم رواج دارد اما در جوامع سنتي که هنوز قواعد مردسالاري در آنها مسلط است شايعتر است: تجاوز. در جامعهاي مردسالار زنان از خانواده گرفته تا محل کار و تحصيل مورد انواع مختلفي از ستمها و تبعيضها قرار دارند و اين درونمايه اصلي رمان «عسل و حنظل» است.
در رمان «عسل و حنظل» ميبينيم که چرا زنان در بسياري از موارد، ستمي را که به آنها رفته پنهان ميکنند. طاهر بن جلون با ترسيم چفت و بستهاي جامعهاي که بسيار سنتي است به روشني نشان ميدهد که چه مناسباتي موجب ميشوند که زناني که مورد تجاوز قرار ميگيرند سکوت کنند؛ مناسباتي که حامي فرد متجاوز هستند و به پشتيباني اين مناسبات است که ستم به تن و روان زن ميتواند در هر جايي رخ دهد.
کتاب «عسل و حنظل» نه فقط روايت ستم به يک زن بلکه روايت فروپاشي يک خانواده است؛ خانوادهاي که ميتواند جزيي از يک کل بزرگتر يعني جامعهاي با قواعد کهنه باشد. اعضاي اين خانواده راويان رمان «عسل و حنظل» هستند: مراد، مليکه، ساميه، آدم، منصف و ويياد.
شش نفر از اعضاي خانوادهاي که در رمان «عسل و حنظل» با آنها روبرو هستيم با نگاهي به گذشته ماجرايي را شرح ميدهند که زندگيشان را بحراني کرده و به مرگ يکي از آنها، ساميه، منجر شده است.
ساميه دختري است نوجوان که براي فرار از وضعيت نابهسامان خانوادگياش به شعر و نويسندگي پناه برده و ميخواهد شاعر و نويسنده شود. او براي چاپ اشعارش در يک روزنامه به سراغ کسي ميرود که شعرهايش را چاپ ميکند اما به بهايي بسيار سنگين. فاجعه در رمان «عسل و حنظل» در همين جا رقم ميخورد. مردي که اشعار ساميه را در روزنامه منتشر ميکند همان کسي است که با نقشه قبلي به او تجاوز ميکند و اين البته اولينبارش هم نبوده است. ساميه که نميتواند با رنج و عذاب ناشي از اين فاجعه کنار بيايد دست به خودکشي ميزند. مرگ او شوکي است که واقعيت موجود را عيان ميکند. واقعيتي که در آن نه خانواده و نه جامعه حمايتي از ساميه نخواهند کرد و او بيپناه و ترسخورده مرگ را انتخاب ميکند.
داستان کتاب «عسل و خنظل» برگرفته از اتفاقي واقعي است که چند دهه قبل از نوشته شدن رمان در طنجه رخ داده بود و مردم را در شوک فرو برده بود. طاهر بن جلون با دست گذاشتن بر زخم قديمي جامعه بار ديگر نشان داده که چه عواملي در کار بودهاند که مردي در مصونيت کامل توانسته به چند دختر نوجوان تجاوز کند.
طاهر بن جلون در رمان «عسل و حنظل» به جز مسئله تجاوز جنسي به مسايل ديگري مثل تبعيضهاي جنسيتي و نژادي، مناسبات خانوادگي، شکاف نسلي، نزاع سنت با جهان مدرن و... هم توجه کرده است. او با به تصوير کشيدن تضادهاي اجتماعي موجود در مراکش نزاع کهنه و نو را به روشني نشان داده است.
درباره طاهر بن جلون، نويسنده کتاب «عسل و حنظل»
طاهر بن جلون نويسنده، شاعر و نقاش مراکشي-فرانسوي است که در ميانه قرن بيستم در مراکش متولد شد. او پس از پايان تحصيلات ابتدايي و متوسطه در مراکش، به فرانسه رفت و در آنجا در رشته روانشناسي تا مقطع دکتري ادامه تحصيل داد. طاهر بن جلون نويسندهاي است که به زبان فرانسوي مينويسد و چهرهاي شناخته شده به شمار ميرود. او در سال 1985 برنده جايزه معتبر گنکور شد. طاهر بن جلون به عنوان فعال حقوق بشر هم شناخته ميشود و در آثارش به مسايل جوامع مردسالار و همچنين مهاجرت توجه کرده است. «تاديب»، «درباره مادرم»، «مرگ نور» از جمله آثار طاهر بن جلون هستند.
درباره ترجمه فارسي کتاب «عسل و حنظل»
کتاب «عسل و حنظل» با ترجمه محمدمهدي شجاعي در نشر برج منتشر شده است.
محمدمهدي شجاعي، متولد 1365، داراي مدرک کارشناسي در رشتههاي ادبيات فارسي و ادبيات فرانسه از دانشگاه تهران است و در مقطع کارشناسي ارشد نيز در همين دانشگاه در رشته ترجمه زبان فرانسوي تحصيل کرده است. از او ترجمههايي در زمينه ادبيات کودکان هم به چاپ رسيده است. کتاب «ادبيات در مخاطره» از تزوتان تودوروف از جمله ترجمههاي او است.
