عسل و حنظل

کتاب «عسل و حنظل» اثر طاهر بن جلون
رمان‌ در کشورهای جهان عرب نخست در مصر و شام شکل گرفت اما محدود به آنجا نماند. از انتشار اولین رمان‌های عربی تا امروز رمان عربی سنتی رو به تحول داشته و در دهه‌های اخیر بسیاری از کشورهای عربی نویسندگانی داشته‌اند که فراتر از مرزهای جهان عرب شناخته شده‌اند. تعدادی از نویسندگان مشهور عرب نیز نویسندگان مهاجری‌اند که در کشورهای غربی ساکن شده‌اند و آثارشان را به زبانی دیگر منتشر کرده‌اند اما با این‌حال نگاه‌شان همچنان رو به سرزمین زادگاهشان بوده است. کتاب «عسل و حنظل» از نمونه‌های شاخص این دسته از رمان‌ها است که اگرچه به زبان عربی نوشته نشده اما درونمایه‌اش به جغرافیای جهان عرب و کشور زادگاه نویسنده‌اش مربوط است.
کتاب «عسل و حنظل» رمانی است از طاهر بن جلون، نویسنده مشهور مراکشی‌-فرانسوی، که به زبان فرانسوی نوشته شده و مورد توجه زیاد منتقدان و خوانندگان در بسیاری از کشورهای جهان بوده است.
رمان «عسل و حنظل» روایت داستانی است که در مراکش و به طور دقیق‌تر در شهر طنجه این کشور اتفاق می‌افتد. طاهر بن جلون در این رمان ضمن روایت ماجرای اصلی رمان تصویری از بافت سنتی کشورش هم به دست داده است.
سبک روایی رمان «عسل و حنظل» سبکی قابل توجه است. روایت این رمان زمانی خطی ندارد و مدام پیش و پس می‌رود. همچنین راویان متعددی نیز در طول رمان به شرح ماجراهای داستان می‌پردازند و به این ترتیب فضای داستان از منظر هر یک از آنها به تصویر درآمده است.
طاهر بن جلون در کتاب «عسل و حنظل» به موضوعاتی پرداخته که محدود به مرزهای مراکش نیستند و می‌توان آن را موضوعاتی جهان‌شمول دانست و از این‌رو «عسل و حنظل» رمانی است که خوانندگانی جهانی پیدا کرده است. افزون بر این، کتاب «عسل و حنظل» برای خوانندگان ایرانی و فارسی‌زبان و به طور کلی خوانندگان منطقه‌ای که ما در آن به سر می‌بریم بسیار ملموس‌تر از خوانندگان سایر کشورهای جهان است.

مروری بر کتاب «عسل و حنظل»
رمان «عسل و حنظل» در موضوع محوری‌اش به مسئله‌ای پرداخته که اگرچه در همه‌جای جهان بیش و کم رواج دارد اما در جوامع سنتی که هنوز قواعد مردسالاری در آنها مسلط است شایع‌تر است: تجاوز. در جامعه‌ای مردسالار زنان از خانواده گرفته تا محل کار و تحصیل مورد انواع مختلفی از ستم‌ها و تبعیض‌‌ها قرار دارند و این درونمایه اصلی رمان «عسل و حنظل» است.
در رمان «عسل و حنظل» می‌بینیم که چرا زنان در بسیاری از موارد، ستمی را که به آنها رفته پنهان می‌کنند. طاهر بن جلون با ترسیم چفت و بست‌های جامعه‌ای که بسیار سنتی است به روشنی نشان می‌دهد که چه مناسباتی موجب می‌شوند که زنانی که مورد تجاوز قرار می‌گیرند سکوت کنند؛ مناسباتی که حامی فرد متجاوز هستند و به پشتیبانی این مناسبات است که ستم به تن و روان زن می‌تواند در هر جایی رخ دهد.
کتاب «عسل و حنظل» نه فقط روایت ستم به یک زن بلکه روایت فروپاشی یک خانواده است؛ خانواده‌ای که می‌تواند جزیی از یک کل بزرگ‌تر یعنی جامعه‌‌ای با قواعد کهنه باشد. اعضای این خانواده راویان رمان «عسل و حنظل» هستند: مراد، ملیکه، سامیه، آدم، منصف و وی‌یاد.
شش نفر از اعضای خانواده‌ای که در رمان «عسل و حنظل» با آن‌ها روبرو هستیم با نگاهی به گذشته ماجرایی را شرح می‌دهند که زندگی‌شان را بحرانی کرده و به مرگ یکی از آنها، سامیه، منجر شده است.
سامیه دختری است نوجوان که برای فرار از وضعیت نابه‌سامان خانوادگی‌اش به شعر و نویسندگی پناه برده و می‌خواهد شاعر و نویسنده شود. او برای چاپ اشعارش در یک روزنامه به سراغ کسی می‌رود که شعرهایش را چاپ می‌کند اما به بهایی بسیار سنگین. فاجعه در رمان «عسل و حنظل» در همین جا رقم می‌خورد. مردی که اشعار سامیه را در روزنامه منتشر می‌کند همان کسی است که با نقشه قبلی به او تجاوز می‌کند و این البته اولین‌بارش هم نبوده است. سامیه که نمی‌تواند با رنج و عذاب ناشی از این فاجعه کنار بیاید دست به خودکشی می‌زند. مرگ او شوکی است که واقعیت موجود را عیان می‌کند. واقعیتی که در آن نه خانواده و نه جامعه حمایتی از سامیه نخواهند کرد و او بی‌پناه و ترس‌خورده مرگ را انتخاب می‌کند.
داستان کتاب «عسل و خنظل» برگرفته از اتفاقی واقعی است که چند دهه قبل از نوشته شدن رمان در طنجه رخ داده بود و مردم را در شوک فرو برده بود. طاهر بن جلون با دست گذاشتن بر زخم قدیمی جامعه بار دیگر نشان داده که چه عواملی در کار بوده‌اند که مردی در مصونیت کامل توانسته به چند دختر نوجوان تجاوز کند.
طاهر بن جلون در رمان «عسل و حنظل» به جز مسئله تجاوز جنسی به مسایل دیگری مثل تبعیض‌های جنسیتی و نژادی، مناسبات خانوادگی، شکاف نسلی، نزاع سنت با جهان مدرن و... هم توجه کرده است. او با به تصویر کشیدن تضادهای اجتماعی موجود در مراکش نزاع کهنه و نو را به روشنی نشان داده است.

درباره طاهر بن جلون، نویسنده کتاب «عسل و حنظل»
طاهر بن جلون نویسنده، شاعر و نقاش مراکشی-فرانسوی است که در میانه قرن بیستم در مراکش متولد شد. او پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مراکش، به فرانسه رفت و در آنجا در رشته روا‌ن‌شناسی تا مقطع دکتری ادامه تحصیل داد. طاهر بن جلون نویسنده‌ای است که به زبان فرانسوی می‌نویسد و چهره‌ای شناخته شده به شمار می‌رود. او در سال 1985 برنده جایزه معتبر گنکور شد. طاهر بن جلون به عنوان فعال حقوق بشر هم شناخته می‌شود و در آثارش به مسایل جوامع مردسالار و همچنین مهاجرت توجه کرده است. «تادیب»، «درباره مادرم»، «مرگ نور» از جمله آثار طاهر بن جلون هستند.

درباره ترجمه فارسی کتاب «عسل و حنظل»
کتاب «عسل و حنظل» با ترجمه محمدمهدی شجاعی در نشر برج منتشر شده است.
محمدمهدی شجاعی، متولد 1365، دارای مدرک کارشناسی در رشته‌های ادبیات فارسی و ادبیات فرانسه از دانشگاه تهران است و در مقطع کارشناسی ارشد نیز در همین دانشگاه در رشته ترجمه زبان فرانسوی تحصیل کرده است. از او ترجمه‌هایی در زمینه ادبیات کودکان هم به چاپ رسیده است. کتاب «ادبیات در مخاطره‌» از تزوتان تودوروف از جمله‌ ترجمه‌های او است.