جهان نمایش 19: نمایشنامه ببر پشت دروازه

نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» اثر ژان ژیرودو
یک روایت قرن بیستمیِ طنزآمیز از جنگ تروا و انگیزه آن. ژان ژیرودو در نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» اسطوره‌ای کهن و معروف را با رویکردی مدرن و طنازانه روایت کرده است.
متن اصلی نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» اولین‌بار در سال 1935، یعنی چند سال قبل از جنگ جهانی دوم نوشته شده است. ژیرودو در این نمایشنامه، چنانکه عبدلله کوثری در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی آن اشاره می‌کند، حرف روزگار خود را از زبان شخصیت‌های اساطیری بیان می‌کند و به اسطوره رخت نو می‌پوشاند و نیز با نگاهی طنزآمیز، شخصیت‌هایی را که در روایت‌های اساطیری باشکوه می‌نمایند، به صورت افرادی مبتذل و میانمایه نمایش می‌دهد. چنانکه در همین مقدمه اشاره شده است، عنوان فرانسوی نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه»، یعنی عنوانی که ژیرودو خود روی این نمایش‌نامه گذاشته بوده، «جنگ تروا رخ نخواهد داد» (La guerre de Troie n'aura pas lieu) است و این عنوان طنز اثر را بهتر نشان می‌دهد. اما کریستوفر فرای در ترجمۀ انگلیسی این نمایش‌نامه، عنوان Tiger at the Gates را روی آن گذاشته که به گفتۀ کوثری بیانگر مضمون نمایش‌نامه است. ترجمۀ فارسی نیز، که براساس ترجمۀ انگلیسی کریستوفر فرای است، با همان عنوان انتخابیِ فرای، یعنی «ببر پشت دروازه» به چاپ رسیده است.
اگر روایت کهن جنگ تروا را از زبان هومر خوانده‌اید و دوست دارید روایتی متفاوت و مدرن از این جنگ را هم بخوانید، نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» را از دست ندهید.

مروری بر نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه»
عبدالله کوثری در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» درباره مضمون اصلی این نمایش‌نامه و وجه تسمیۀ عنوان انگلیسی و فارسیِ آن می‌نویسد: «مضمون اصلی این نمایش‌نامه سرنوشت است که ژان ژیرودو آن را به ببری تشبیه کرده که پشت خم کرده و آماده است تا هر لحظه از دروازه جنگ بیرون بجهد.»
ژیرودو در نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» نه با نگاه حماسی هومر، بلکه با طنزی انتقادی به شخصیت‌های مشهور اساطیری نگاه کرده و تفسیر متفاوت خود را از جنگ و انگیزه و عامل آن به دست داده است. نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» اگرچه شاید در واکنش به مسائل زمانۀ خود نوشته شده باشد، اما حاوی معنایی‌ست که در همۀ دوره‌ها و تا وقتی جهان بر مدار جنگ می‌گردد کهنه نمی‌شود و همچنان خواندنی‌ست. ژیرودو در «ببر پشت دروازه» با طنزی تلخ نشان می‌دهد که چطور بر سرِ هیچ‌و‌پوچ و با انگیزه‌هایی مبتذل و خودخواهانه جنگ‌های بزرگ درمی‌گیرد و انسان‌های بسیار کشته می‌شوند و ویرانی‌های بزرگ به بار می‌آید.

درباره ژان ژیرودو، نویسنده نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه»
ایپولیت ژان ژیرودو (Hippolyte Jean Giraudoux)، متولد 1882 و درگذشته به سال 1944، نمایش‌نامه‌نویس، داستان‌نویس، جستارنویس و دیپلمات فرانسوی است. ژیرودو یکی از مهم‌ترین نمایش‌نامه‌نویسان فرانسوی بین دو جنگ جهانی است. او کار ادبی را با داستان‌نویسی آغاز کرد اما بعد از موفقیت یکی از رمان‌هایش به نام «دوست لیموزنی من»، لویی ژووه، بازیگر و کارگردان فرانسوی، ژیرودو را به بازنویسی این رمان برای اجرای تئاتری تشویق کرد. ژیرودو با همکاری و کمک ژووه، این رمان را به نمایش‌نامه تبدیل کرد و ژووه آن را روی صحنه برد. توفیق این نمایش‌نامه باعث ادامۀ همکاری ژیرودو و ژووه شد و ژیرودو را به ادامۀ کار نمایش‌نامه‌نویسی ترغیب کرد و دورانی طلایی را در کار ادبی ژیرودو رقم زد و ژیرودو این‌گونه به نمایش‌نامه‌نویسی محبوب و موفق بدل شد.
ژیرودو نویسنده‌ای با تجربۀ زیستۀ غنی بود. هم به‌واسطۀ شغلش در وزارت امور خارجۀ فرانسه بسیار سفر می‌کرد و هم تجربۀ حضور در جنگ را داشت و دو بار در جنگ جهانی اول مجروح شد. او پیش از استخدام در وزارت امور خارجۀ فرانسه مدتی هم با مطبوعات همکاری و بعضی از داستان‌هایش را در نشریات معتبر ادبی چاپ کرده بود. از جمله کارهای او در وزارت امور خارجۀ فرانسه نیز رابطه با مطبوعات و گردآوری اطلاعات بود. از ژیرودو نمایش‌نامۀ «اوندین» هم به فارسی ترجمه شده است.

درباره ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه»
نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» با ترجمه و مقدمۀ عبدالله کوثری در نشر نی و در مجموعۀ «جهانِ نمایش» منتشر شده است. «جهانِ نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی و در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا درباره آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزه درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»

درباره عبدالله کوثری، مترجم نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه»
عبدالله کوثری، متولد 1325 در همدان، مترجم، شاعر، ویراستار، مقاله‌نویس و منتقد ایرانی است. کوثری اگرچه امروزه با ترجمه‌های ادبی‌اش معروف است و بودن نامش روی جلد هر اثر ادبیِ خارجیِ ترجمه‌شده به فارسی کیفیت ترجمۀ آن اثر را برای مخاطبان ادبیات تضمین می‌کند، اما کار ترجمه را با ترجمۀ کتابی سیاسی درباره جنگ ویتنام شروع کرد. دومین ترجمۀ کوثری اثری ادبی، یعنی نمایش‌نامۀ «محاکمۀ ژاندارک در رُوان» برتولت برشت بود. اما بعد از این ترجمه نیز مدت‌ها طول کشید تا به‌طور جدی به ترجمۀ ادبی رو آوَرَد. او که دارای لیسانس اقتصاد از دانشگاه ملی ایران (دانشگاه شهید بهشتیِ فعلی) بود، ابتدا بیشتر در حوزه اقتصاد ترجمه می‌کرد. ادبیات برای کوثری نه با ترجمه که با سرودن شعر آغاز شد. از کودکی با کتاب عجین بود و عاشق مطالعه. خواندن شعر کلاسیک فارسی را از ده سالگی و با سعدی شروع کرد. در چهارده سالگی اولین شعرش را سرود که شعری کلاسیک و در قالب غزل بود. کوثری در دوره دبیرستان دوست داشت در رشتۀ ادبی تحصیل کند اما دبیرستان البرز که او در آن درس می‌خواند رشتۀ ادبی نداشت. بنابراین ادبیات را نه به صورت آکادمیک بلکه به صورت خودآموخته یاد گرفت. در پانزده سالگی ادبیاتِ کلاسیکِ یونان را خواند. تا مدت‌ها به سرودن شعر در قالب‌های کلاسیک ادامه داد، تا اینکه به‌تدریج با شعر نو آشنا شد. اولین شعرهای کوثری در جُنگ «طرفه» منتشر شد. بعد چند شعرش در مجلۀ «فردوسی» چاپ شد. آشنایی با شعر شاملو نقطۀ عطفی در کار شاعری‌اش بود. یک روز به دفتر مجلۀ «خوشه» رقت و شعرهایش را به شاملو نشان داد. از آن پس شاملو شعرهایش را در «خوشه» چاپ می‌کرد. در شب‌های شعر خوشه نیز شعر خواند و همچنین بعدها و کمی پیش از انقلاب در شب‌های شعر گوته. آشنایی با شاملو کوثری را با نثر کهن فارسی آشناتر کرد. او که پیش‌تر از نثر کلاسیک فارسی فقط گلستان سعدی را خوانده بود، به توصیۀ شاملو تاریخ بیهقی و دیگر متون نثر کلاسیک فارسی را خواند. تأثیر آشنایی با نثر کلاسیک فارسی را در ترجمه‌‌اش از نمایش‌نامۀ «ریچارد سوم» شکسپیر و نیز ترجمه‌هایش از نمایش‌نامه‌های یونان و رُم باستان به خوبی می‌توان دید. کوثری ترجمۀ ادبی را در زمانی که کارمند کتابخانۀ دانشگاه ملی ایران بود، با خواندن ترجمه‌های مترجمانی چون محمد قاضی، نجف دریابندری، محمود اعتمازاده (م. ا. به‌آذین) و رضا سیدحسینی آموخت. اما سال‌ها بعد به‌طور جدی و حرفه‌ای به ترجمۀ ادبی پرداخت. او کار ویراستاری هم انجام داده و در دوره‌ای ویراستار فصلنامۀ «مترجم» بوده است.
اولین رمانی که کوثری ترجمه کرد رمان «آنتوان بلوایه» از پل نیزان بود. رضا سیدحسینی با دیدن این ترجمه، ضمن تحسین کوثری به خاطر ترجمۀ خوبش، به او توصیه کرد کارهای جدی‌تری را ترجمه کند. از سال 1364 به‌طور جدی‌تر مشغول ترجمۀ ادبی شد. رمان «آئورا»ی کارلوس فوئنتس دومین رمانی بود که ترجمه کرد و این آغاز ترجمه‌هایش از ادبیات امریکای لاتین بود. کوثری، که اولین آشنایی‌اش با ادبیات امریکای لاتین از طریق خواندن ترجمۀ سروش حبیبی از رمان «انفجار در کلیسای جامع» آلخو کارپانتیه بود، خود بعدها به یکی از مترجمان مطرح ادبیات امریکای لاتین بدل شد و آثاری از چند نویسنده مهم دوران شکوفایی ادبیات امریکای لاتین را به فارسی ترجمه کرد.
کوثری همچنین داور جوایز متعددی بوده است که از آن جمله می‌توان به داوری کتاب سال ایران، داوری جایزه هوشنگ گلشیری، داوری جایزه احمد شاملو و داوری جایزه ابوالحسن نجفی اشاره کرد.
او چندبار برنده جایزه کتاب سال ایران شده است. همچنین در سال 1397 در نظرسنجی «مترجم محبوب من» عبدالله کوثری از سوی مخاطبان به‌عنوان محبوب‌ترین مترجم بالای پنجاه سال انتخاب شد.
از کوثری مقالات و نقدهایی هم در نشریات مختلف به چاپ رسیده است.
از ترجمه‌های عبدالله کوثری می‌توان به «گفتگو در کاتدرال»، «سور بُز»، «پوست انداختن»، «جنگ آخر زمان» و «حکومت نظامی» اشاره کرد. «با آن سوار سُرخ» نیز از جمله دفتر شعرهای منتشرشده اوست.

رتبۀ نمایش‌نامۀ «ببر پشت دروازه» در گودریدز: 3.82 از 5.