سور بز

رمان «سور بُز» اثر ماریو بارگاس یوسا
رمانی بابِ طبعِ علاقمندان رمان‌های تاریخ‌محور، مخصوصاً رمان‌هایی درباره دیکتاتوری و دیکتاتورها. رمان «سور بُز»، با عنوان اصلی La fiesta del Chivo، از آثار مهم و تحسین‌شده ماریو بارگاس یوسا است. یوسا در رمان «سور بُز» دوران زمامداری رافائل تروخیو در جمهوری دومینیکن را زمینۀ رویدادهای داستان خود و دستمایۀ قصه‌پردازی قرار داده است.
دیکتاتوری، استبداد و خفقان موضوعی آشنا در دوران شکوفایی ادبیات امریکای لاتین است و نویسندگان مختلفی در آثارشان هر یک از منظری به این موضوع پرداخته‌اند. بعضی مثل مارکز در رمان «پاییز پدرسالار» یک دیکتاتور خیالی خلق کرده‌اند و رخت دیکتاتورهای واقعی مختلف را به او پوشانده‌اند و بعضی هم مانند یوسا در همین رمانِ «سور بُز» یک دیکتاتور واقعی را به شخصیت رمان بدل کرده‌اند. در بعضی آثار ادبیات امریکای لاتین هم نه یک دیکتاتور که فضای دیکتاتوری و زندگی در سلطۀ حکومت‌های استبدادی و سازوکارِ چنین حکومت‌هایی به تصویر کشیده شده است. یوسا در رمان «سور بُز»، چنانکه اشاره شد، به تروخیو و دوران سی‌ویک‌سالۀ حکومت او در جمهوری دومینیکن پرداخته است و از این مضمون رمانی پدید آورده که در آن بر وجوهِ تاریکِ تاریخ نور تابانده شده است. او در این رمان هم وارد حریمِ خود تروخیو می‌شود، هم زندگی و مصائب مردمِ تحت سلطۀ او را روایت می‌کند و البته از نقب زدن به احوال و اعمالِ مخالفانِ قسم‌خورده دیکتاتورِ دومینیکن نیز غافل نمی‌ماند.
اگر تخیل را ساحتی بدانیم که ناگفته‌ها و زوایای پنهان تاریخ در آن عرصه‌ای برای ظهور می‌یابد، رمان «سور بُز» رمانی‌ست که در آن تخیل دقیقاً چنین کارکردی یافته است.
متن اصلی رمان «سور بُز» اولین بار در سال 2000 به زبان اسپانیایی منتشر شده است.

مروری بر رمان «سور بُز»
رمان «سور بُز» درباره قدرت، وحشت، استبداد، سرکوب و عواقب و تأثیرات آن بر جامعه‌ای استبدادزده است. یوسا در این رمان، ضمن ارائۀ تصویری تکان‌دهنده از دوران سی‌سالۀ حکومت مخوف رافائل تروخیو در دومینیکن، نشان می‌دهد که یک حکومت سرکوبگر و مستبد چگونه با ایجاد خفقان، تبعیت از خود را در وجود شهروندانش نهادینه می‌کند. یوسا در رمان «سور بُز»، با درآمیختن سه روایت که هر سه به نحوی با تروخیو مرتبط‌اند، ما را به عصرِ وحشت در دومینیکن می‌برد و پرده از ساختار حکومتِ وحشت و سازوکار آن برمی‌دارد و نیز شیوه زیست مردمِ تحت چنین حکومتی را به تصویر می‌کشد. در یک سَرِ روایتِ یوسا زنی قرار دارد که در گذشته و دوران نوجوانی قربانی تجاوزِ تروخیو شده است. در سرِ دیگر، خودِ تروخیو است که یوسا وارد بخشی از زندگی او می‌شود و ما را با این دیکتاتور مخوف چهره‌به‌چهره می‌کند. رمان «سور بُز» اما به‌جز این دو سَر، سرِ دیگری هم دارد که در آن از مخالفان تروخیو که قصد ترورش را دارند سخن رفته است. یوسا این‌گونه در رمان «سور بُز» وجوه گوناگون دوران حکومت تروخیو را به تصویر می‌کشد.

درباره ماریو بارگاس یوسا، نویسنده رمان «سور بُز»
ماریو بارگاس یوسا (Mario Vargas Llosa)، متولد 1936، داستان‌نویس، مقاله‌نویس، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه اهل پرو و برنده جایزه نوبل ادبیات سال 2010 است. یوسا از نویسندگان بزرگ و مطرح دوران شکوفایی ادبیات امریکای لاتین است. تاریخ و سیاست و حکومت‌های دیکتاتوری امریکای لاتین و وجوه گوناگون زندگی تحت سیطره این حکومت‌ها از جمله مضامین آثار یوسا هستند. او البته در آثارش سیاست‌زده نیست و با نگاهی نقادانه به مسائل می‌نگرد. یوسا روایتگری چیره‌دست است. فوت‌وفن‌های رمان‌نویسی را خوب می‌شناسد و علاوه بر خلق ادبیات، درباره ادبیات و آثار ادبی نیز بسیار نوشته است. او همچنین در مقالاتش به موضوعات سیاسی و اجتماعی توجه دارد. یوسا زمانی هم به‌طور جدی‌تر در سیاست فعال بود. در دوره دانشجویی اعتصابات دانشجویی را سازمان می‌داد و بعدها در پرو نامزد ریاست جمهوری شد که البته از رقیبش شکست خورد. یوسا معلمی و روزنامه‌نگاری هم کرده و به کار مترجمی هم پرداخته است. در سال 1959، وقتی به فرانسه مهاجرت کرد، علاوه بر معلمی، در خبرگزاری فرانسه و تلویزیون ملی فرانسه کار می‌کرد. او اکنون شهروند پرو و اسپانیاست. از آثار یوسا می‌توان به «جنگ آخر زمان»، « گفتگو در کاتدرال»، «مرگ در آند» و «قهرمان عصر ما» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی رمان «سور بُز»
ترجمۀ عبدالله کوثری از رمان «سور بُز» در نشر علم منتشر شده است. عبدالله کوثری، متولد 1325 در همدان، مترجم، شاعر، ویراستار، مقاله‌نویس و منتقد ایرانی است. کوثری اگرچه امروزه با ترجمه‌های ادبی‌اش معروف است و بودن نامش روی جلد هر اثر ادبیِ خارجیِ ترجمه‌شده به فارسی کیفیت ترجمۀ آن اثر را برای مخاطبان ادبیات تضمین می‌کند، اما کار ترجمه را با ترجمۀ کتابی سیاسی درباره جنگ ویتنام شروع کرد. دومین ترجمۀ کوثری اثری ادبی، یعنی نمایش‌نامۀ «محاکمۀ ژاندارک در رُوان» برتولت برشت بود. اما بعد از این ترجمه نیز مدت‌ها طول کشید تا به‌طور جدی به ترجمۀ ادبی رو آوَرَد. او که دارای لیسانس اقتصاد از دانشگاه ملی ایران (دانشگاه شهید بهشتیِ فعلی) بود، ابتدا بیشتر در حوزه اقتصاد ترجمه می‌کرد. ادبیات برای کوثری نه با ترجمه که با سرودن شعر آغاز شد. از کودکی با کتاب عجین بود و عاشق مطالعه. خواندن شعر کلاسیک فارسی را از ده سالگی و با سعدی شروع کرد. در چهارده سالگی اولین شعرش را سرود که شعری کلاسیک و در قالب غزل بود. کوثری در دوره دبیرستان دوست داشت در رشتۀ ادبی تحصیل کند اما دبیرستان البرز که او در آن درس می‌خواند رشتۀ ادبی نداشت. بنابراین ادبیات را نه به صورت آکادمیک بلکه به صورت خودآموخته یاد گرفت. در پانزده سالگی ادبیاتِ کلاسیکِ یونان را خواند. تا مدت‌ها به سرودن شعر در قالب‌های کلاسیک ادامه داد، تا اینکه به‌تدریج با شعر نو آشنا شد. اولین شعرهای کوثری در جُنگ «طرفه» منتشر شد. بعد چند شعرش در مجلۀ «فردوسی» چاپ شد. آشنایی با شعر شاملو نقطۀ عطفی در کار شاعری‌اش بود. یک روز به دفتر مجلۀ «خوشه» رفت و شعرهایش را به شاملو نشان داد. از آن پس شاملو شعرهایش را در «خوشه» چاپ می‌کرد. در شب‌های شعر خوشه نیز شعر خواند و همچنین بعدها و کمی پیش از انقلاب در شب‌های شعر گوته. آشنایی با شاملو کوثری را با نثر کهن فارسی آشناتر کرد. او که پیش‌تر از نثر کلاسیک فارسی فقط گلستان سعدی را خوانده بود، به توصیۀ شاملو تاریخ بیهقی و دیگر متون نثر کلاسیک فارسی را خواند. تأثیر آشنایی با نثر کلاسیک فارسی را در ترجمه‌‌اش از نمایش‌نامۀ «ریچارد سوم» شکسپیر و نیز ترجمه‌هایش از نمایش‌نامه‌های یونان و روم باستان به خوبی می‌توان دید. کوثری ترجمۀ ادبی را در زمانی که کارمند کتابخانۀ دانشگاه ملی ایران بود، با خواندن ترجمه‌های مترجمانی چون محمد قاضی، نجف دریابندری، محمود اعتمادزاده (م. ا. به‌آذین) و رضا سیدحسینی آموخت. اما سال‌ها بعد به‌طور جدی و حرفه‌ای به ترجمۀ ادبی پرداخت. او کار ویراستاری هم انجام داده و در دوره‌ای ویراستار فصلنامۀ «مترجم» بوده است.
اولین رمانی که کوثری ترجمه کرد رمان «آنتوان بلوایه» از پل نیزان بود. رضا سیدحسینی با دیدن این ترجمه، ضمن تحسین کوثری به‌خاطر ترجمۀ خوبش، به او توصیه کرد کارهای جدی‌تری را ترجمه کند. از سال 1364 به‌طور جدی‌تر مشغول ترجمۀ ادبی شد. رمان «آئورا»ی کارلوس فوئنتس دومین رمانی بود که ترجمه کرد و این آغاز ترجمه‌هایش از ادبیات امریکای لاتین بود. کوثری، که اولین آشنایی‌اش با ادبیات امریکای لاتین از طریق خواندن ترجمۀ سروش حبیبی از رمان «انفجار در کلیسای جامع» آلخو کارپانتیه بود، خود بعدها به یکی از مترجمان مطرح ادبیات امریکای لاتین بدل شد و آثاری از چند نویسنده مهم دوران شکوفایی ادبیات امریکای لاتین را به فارسی ترجمه کرد.
کوثری همچنین داور جوایز متعددی بوده است که از آن جمله می‌توان به داوری کتاب سال ایران، داوری جایزه هوشنگ گلشیری، داوری جایزه احمد شاملو و داوری جایزه ابوالحسن نجفی اشاره کرد.
او چندبار برنده جایزه کتاب سال ایران شده است. همچنین در سال 1397 در نظرسنجی «مترجم محبوب من» عبدالله کوثری از سوی مخاطبان به‌عنوان محبوب‌ترین مترجم بالای پنجاه سال انتخاب شد.
از کوثری مقالات و نقدهایی هم در نشریات مختلف به چاپ رسیده است.
از ترجمه‌های عبدالله کوثری می‌توان به «گفتگو در کاتدرال»، «پوست انداختن»، «جنگ آخر زمان» و «حکومت نظامی» اشاره کرد. «با آن سوار سُرخ» نیز از جمله دفتر شعرهای منتشرشده اوست.
رمان «سور بُز» را جاهد جهانشاهی نیز با عنوان «جَشنِ بُزِ نَر» به فارسی ترجمه کرده است. ترجمۀ جاهد جهانشاهی از این رمان در نشر قطره منتشر شده است.

رتبۀ رمان «سور بُز» در گودریدز: 4.30 از 5.