رمان «کشتيبان واتيکان» اثر آلخو کارپانتيه
ادبيات عليه تاريخ. رمان «کشتيبان واتيکان»، با عنوان اصلي El arpa y la sombra، يک رمان تاريخي است که، در عين تاريخي بودن، تاريخ رسمي را به چالش ميکشد.
آلخو کارپانتيه در رمان «کشتيبان واتيکان» زندگي و شخصيت کريستف کلمب و ماجراي کشف امريکا را دستماي? قصهپردازي قرار داده است.
رمان «کشتيبان واتيکان» براساس اسناد و روايتهاي تاريخي دربار? کريستف کلمب و کشف امريکا نوشته شده اما کارپانتيه در اين رمان، رويکردي نقادانه را نسبت به اين اسناد و روايتها اتخاذ کرده و روايتهاي تاريخي را بهنحوي وارد روايتي تخيلي و داستاني کرده که ترديدي جدي را نسبت به درستي آن روايتها بهوجود آورد.
رمان «کشتيبان واتيکان» رماني است که تاريخ استعمار کهن را با آميزهاي از طنز و جِد روايت ميکند.
متن اصلي رمان «کشتيبان واتيکان» اولين بار در سال 1979 منتشر شده است.
مروري بر رمان «کشتيبان واتيکان»
وقتي داستاننويس در متني داستاني به روايت تاريخ ميپردازد، لزوماً تاريخ را آنگونه که در متون تاريخي آمده بازسازي و بازنويسي نميکند. داستاننويس گاهي تاريخ را دستمايه قرار ميدهد تا چيزي را نشان دهد که تاريخ نگفته يا تحريف و قلب کرده است. آلخو کارپانتيه در رمان «کشتيبان واتيکان» مواجههاي از اين نوع با تاريخ دارد.
رمان «کشتيبان واتيکان» داستان کريستف کلمب و کشف امريکا را روايت ميکند و اين را که پاپ پيوس نهم تصميم گرفت از کلمب قديس بسازد. اين رمان اما روايتهاي مندرج در اسناد تاريخي در اين باره را نه در جهت تأييد اين روايتها، بلکه با قصد بر آب انداختن پت? آنها وارد رمان ميکند.
کارپانتيه در رمان «کشتيبان واتيکان» هرچه مهارت که در قصهپردازي دارد روي دايره ميريزد و ماهرانه و خلاقانه از بينامتنيت و روايت چندصدايي و متکثر و طنز و شوخطبعي استفاده ميکند تا هجويهاي انتقادي از تاريخ استعمار ارائه دهد. او در اين رمان قصهها و افسانهها را از حاشيه به متن تاريخ احضار ميکند و ساحت تاريخ را از طريق قصه و افسانه برميآشوبد و همچنين زمانهاي مختلف را درهم ادغام ميکند و محدوديت تقويمي زمان تاريخي را از بين ميبرد و تاريخ جهان و بهويژه تاريخ استعمار و تصرف سرزمين سرخپوستان توسط استعمارگران اروپايي را، فارغ از محدوديتها و چارچوبهاي روايتهاي تاريخي، روايت ميکند و اينگونه ما را با خود به زواياي پنهان تاريخ ميبرد و ترديدي را در روايتهاي غالب دربار? کريستف کلمب و کشف امريکا پديد ميآورد.
رمان «کشتيبان واتيکان» با دو زاوي? ديد اولشخص و سومشخص روايت شده است. در روايت اين رمان، تکثر و چندصدايي و بينامتنيت نقشي پررنگ در سست کردن روايت تاريخي دارند و موضع انتقادي کارپانتيه به روايتها و اسناد تاريخياي که در رمان بهشيوهاي کنايي و نقيضهوار از آنها استفاده کرده، اينگونه از خلال فرم و ساختار و شگردهاي روايي، مرئي ميشود.
در بخشي از رمان «کشتيبان واتيکان» ميخوانيد: «مردي بر کاغذ، صورتي در خيال، آوايي برآمده از دهان ديگران به دفاع يا بر ضد وي، چهار قرني دور بود از آنان که اکنون ناچيزترين ادوار حياتش را بر طبق آنچه ميدانستند بازميرسيدند و معين ميکردند که او را قهرماني عالي بينگارند – چنان که رأي ستايندگانش بود – يا يکي چون همگان دربند سستيهاي آدمي آنگونه که بعضي مورخان اعتقاد داشتند، خردگراياني بسا ناتوان از دريافتن کنش شاعران? پنهان در آنسوي ديوار اسناد، وقايعنامهها و پروندههاي خود. هنگامي فرارسيده بود که بداند آيا در آينده او را سزاوار تنديسهايي با کتيبههاي ماي? سرافرازي خواهند شمرد يا آنکه جايگاهي والاتر و جهانگيرتر از مجسمهاي از مفرغ، سنگ يا مرمر در اين يا آن ميدان شهر خواهند داد.»
دربار? آلخو کارپانتيه، نويسند? رمان «کشتيبان واتيکان»
آلخو کارپانتيه (Alejo Carpentier)، متولد 1904 و درگذشته به سال 1980، داستاننويس، مقالهنويس و موسيقيشناس کوبايي بود. او از نويسندگان تأثيرگذار بر ادبيات عصر طلايي امريکاي لاتين است.
در صحبت از رئاليسم جادوييِ امريکاي لاتين، از کارپانتيه بهعنوان يکي از اولين نويسندگاني ياد ميشود که اين سبک را در آثارش آزمود. او نويسندهاي با گرايش سياسي و از طرفداران انقلاب کوبا بود و بهخاطر ديدگاههاي چپگرايانهاش زنداني و تبعيد شد.
کارپانتيه علاوه بر داستاننويسي به فعاليتهاي ديگري، از جمله روزنامهنگاري و نمايشنامهنويسي و مطالعه درباب موسيقي، هم پرداخته اما شهرت او بيشتر بهواسط? رمانهايش است.
شناخت هويت امريکاي لاتيني يکي از علاقههاي اصلي گارپانتيه بود. او در آثارش از بيعدالتيهاي اجتماعي در امريکاي لاتين مينوشت و عناصري از تاريخ سياسي و موسيقي و هنر امريکاي لاتين را بههم ميآميخت.
از آثار آلخو کارپانتيه ميتوان به رمانهاي «قلمروِ اين عالم» و «انفجار در کليساي جامع (قرن روشنفکري)» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسي رمان «کشتيبان واتيکان»
رمان «کشتيبان واتيکان» با ترجمه و مقدم? ونداد جليلي، همراه با مقالهاي دربار? اين رمان به نام «آفرينش ادبي و آفرينش تاريخي» از خوليتا ويتويو و مقالهاي از ديويد دريپر کلارک در معرفي آلخو کارپانتيه و آثارش، در نشر نيلوفر منتشر شده است.
ونداد جليلي، متولد 1361 در ياسوج، مترجم و داستاننويس ايراني است. از ترجمههاي او ميتوان به کتابهاي «زندگي خصوصي درختان»، «وقتِ سکوت»، «تعقيب»، «صداي افتادن اشيا»، «قصههاي کوتاه و خارقالعاده»، «راههاي برگشتن به خانه» و «حلبيآباد» اشاره کرد.
از ونداد جليلي آثاري داستاني هم منتشر شده که مجموعه داستان «تنهايي در انجمن نوابغ و احمقها» و رمان «سوءتفاهمنامه» از آن جملهاند.
