کشتیبان واتیکان

رمان «کشتیبان واتیکان» اثر آلخو کارپانتیه
ادبیات علیه تاریخ. رمان «کشتیبان واتیکان»، با عنوان اصلی El arpa y la sombra، یک رمان تاریخی است که، در عین تاریخی بودن، تاریخ رسمی را به چالش می‌کشد.
آلخو کارپانتیه در رمان «کشتیبان واتیکان» زندگی و شخصیت کریستف کلمب و ماجرای کشف امریکا را دستمایۀ قصه‌پردازی قرار داده است.
رمان «کشتیبان واتیکان» براساس اسناد و روایت‌های تاریخی دربارۀ کریستف کلمب و کشف امریکا نوشته شده اما کارپانتیه در این رمان، رویکردی نقادانه را نسبت به این اسناد و روایت‌ها اتخاذ کرده و روایت‌های تاریخی را به‌نحوی وارد روایتی تخیلی و داستانی کرده که تردیدی جدی را نسبت به درستی آن روایت‌ها به‌وجود آورد.
رمان «کشتیبان واتیکان» رمانی است که تاریخ استعمار کهن را با آمیزه‌ای از طنز و جِد روایت می‌کند.
متن اصلی رمان «کشتیبان واتیکان» اولین بار در سال 1979 منتشر شده است.

مروری بر رمان «کشتیبان واتیکان»
وقتی داستان‌نویس در متنی داستانی به روایت تاریخ می‌پردازد، لزوماً تاریخ را آن‌گونه که در متون تاریخی آمده بازسازی و بازنویسی نمی‌کند. داستان‌نویس گاهی تاریخ را دستمایه قرار می‌دهد تا چیزی را نشان دهد که تاریخ نگفته یا تحریف و قلب کرده است. آلخو کارپانتیه در رمان «کشتیبان واتیکان» مواجهه‌ای از این نوع با تاریخ دارد.
رمان «کشتیبان واتیکان» داستان کریستف کلمب و کشف امریکا را روایت می‌کند و این را که پاپ پیوس نهم تصمیم گرفت از کلمب قدیس بسازد. این رمان اما روایت‌های مندرج در اسناد تاریخی در این باره را نه در جهت تأیید این روایت‌ها، بلکه با قصد بر آب انداختن پتۀ آن‌ها وارد رمان می‌کند.
کارپانتیه در رمان «کشتیبان واتیکان» هرچه مهارت که در قصه‌پردازی دارد روی دایره می‌ریزد و ماهرانه و خلاقانه از بینامتنیت و روایت چندصدایی و متکثر و طنز و شوخ‌طبعی استفاده می‌کند تا هجویه‌ای انتقادی از تاریخ استعمار ارائه دهد. او در این رمان قصه‌ها و افسانه‌ها را از حاشیه به متن تاریخ احضار می‌کند و ساحت تاریخ را از طریق قصه و افسانه برمی‌آشوبد و همچنین زمان‌‌های مختلف را درهم ادغام می‌کند و محدودیت تقویمی زمان تاریخی را از بین می‌برد و تاریخ جهان و به‌ویژه تاریخ استعمار و تصرف سرزمین سرخپوستان توسط استعمارگران اروپایی را، فارغ از محدودیت‌ها و چارچوب‌های روایت‌های تاریخی، روایت می‌کند و این‌گونه ما را با خود به زوایای پنهان تاریخ می‌برد و تردیدی را در روایت‌های غالب دربارۀ کریستف کلمب و کشف امریکا پدید می‌آورد.
رمان «کشتیبان واتیکان» با دو زاویۀ دید اول‌شخص و سوم‌شخص روایت شده است. در روایت این رمان، تکثر و چندصدایی و بینامتنیت نقشی پررنگ در سست کردن روایت تاریخی دارند و موضع انتقادی کارپانتیه به روایت‌ها و اسناد تاریخی‌ای که در رمان به‌شیوه‌ای کنایی و نقیضه‌وار از آن‌ها استفاده کرده، این‌گونه از خلال فرم و ساختار و شگردهای روایی، مرئی می‌شود.
در بخشی از رمان «کشتیبان واتیکان» می‌خوانید: «مردی بر کاغذ، صورتی در خیال، آوایی برآمده از دهان دیگران به دفاع یا بر ضد وی، چهار قرنی دور بود از آنان که اکنون ناچیزترین ادوار حیاتش را بر طبق آنچه می‌دانستند بازمی‌رسیدند و معین می‌کردند که او را قهرمانی عالی بینگارند – چنان که رأی ستایندگانش بود – یا یکی چون همگان دربند سستی‌های آدمی آنگونه که بعضی مورخان اعتقاد داشتند، خردگرایانی بسا ناتوان از دریافتن کنش شاعرانۀ پنهان در آن‌سوی دیوار اسناد، وقایع‌نامه‌ها و پرونده‌های خود. هنگامی فرارسیده بود که بداند آیا در آینده او را سزاوار تندیس‌هایی با کتیبه‌های مایۀ سرافرازی خواهند شمرد یا آنکه جایگاهی والاتر و جهانگیرتر از مجسمه‌ای از مفرغ، سنگ یا مرمر در این یا آن میدان شهر خواهند داد.»

دربارۀ آلخو کارپانتیه، نویسندۀ رمان «کشتیبان واتیکان»
آلخو کارپانتیه (Alejo Carpentier)، متولد 1904 و درگذشته به سال 1980، داستان‌نویس، مقاله‌نویس و موسیقی‌شناس کوبایی بود. او از نویسندگان تأثیرگذار بر ادبیات عصر طلایی امریکای لاتین است.
در صحبت از رئالیسم جادوییِ امریکای لاتین، از کارپانتیه به‌عنوان یکی از اولین نویسندگانی یاد می‌شود که این سبک را در آثارش آزمود. او نویسنده‌ای با گرایش سیاسی و از طرفداران انقلاب کوبا بود و به‌خاطر دیدگاه‌های چپ‌گرایانه‌اش زندانی و تبعید شد.
کارپانتیه علاوه بر داستان‌نویسی به فعالیتهای دیگری، از جمله روزنامه‌نگاری و نمایشنامه‌نویسی و مطالعه درباب موسیقی، هم پرداخته اما شهرت او بیشتر به‌واسطۀ رمانهایش است.
شناخت هویت امریکای لاتینی یکی از علاقه‌های اصلی گارپانتیه بود. او در آثارش از بی‌عدالتی‌های اجتماعی در امریکای لاتین می‌نوشت و عناصری از تاریخ سیاسی و موسیقی و هنر امریکای لاتین را به‌هم می‌آمیخت.
از آثار آلخو کارپانتیه می‌توان به رمان‌های «قلمروِ این عالم» و «انفجار در کلیسای جامع (قرن روشنفکری)» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «کشتیبان واتیکان»
رمان «کشتیبان واتیکان» با ترجمه و مقدمۀ ونداد جلیلی، همراه با مقاله‌ای دربارۀ این رمان به نام «آفرینش ادبی و آفرینش تاریخی» از خولیتا ویتویو و مقاله‌ای از دیوید دریپر کلارک در معرفی آلخو کارپانتیه و آثارش، در نشر نیلوفر منتشر شده است.
ونداد جلیلی، متولد 1361 در یاسوج، مترجم و داستان‌نویس ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «زندگی خصوصی درختان»، «وقتِ سکوت»، «تعقیب»، «صدای افتادن اشیا»، «قصه‌های کوتاه و خارق‌العاده»، «راه‌های برگشتن به خانه» و «حلبی‌آباد» اشاره کرد.
از ونداد جلیلی آثاری داستانی هم منتشر شده که مجموعه داستان «تنهایی در انجمن نوابغ و احمق‌ها» و رمان «سوء‌تفاهم‌نامه» از آن جمله‌اند.