تذکره الاولیاء 2 جلدی

کتاب «تذکره‌ الاولیاء» اثر عطار نیشابوری
احوال و مقامات و کرامات عارفان، به‌روایت عطار نیشابوری. عطار، که خود از عارفان به‌نامِ تاریخ عرفان ایرانی – اسلامی است، در کتاب مشهور «تذکره‌ الاولیاء» مجموعه‌ای خواندنی از زندگی‌نامه و شرح احوال و افکار عارفان نام‌آوری را که تا عصر او زیسته‌اند و اقوال این عارفان و حکایت‌های مربوط به آن‌ها را گرد آورده است.
کتاب «تذکره الاولیاء» یکی از آثار مهم ادبیات کلاسیک و از نمونه‌های برجستۀ نثر فارسی است. این کتاب، هم منبعی مهم در تاریخ عرفان ایرانی – اسلامی است و هم گنجینه‌ای از قصه و حکایت با نثری هنرمندانه که پشتوانه‌ای است برای هرکس که به‌نحوی با نوشتن به زبان فارسی سروکار دارد و نیازمند گسترش دایرۀ واژگان خود است.
کتاب «تذکره الاولیاء» می‌تواند یاری‌گر قصه‌نویسان در قصه‌پردازی باشد و نیز یاری‌گر شاعران در کاربرد خلاقانۀ زبان.
از کتاب «تذکره الاولیاء» تصحیح‌های مختلفی به چاپ رسیده است. یکی از تصحیح‌های معتبر این کتاب، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی است که در دو جلد و با مقدمه‌ای مفصل از مصحح، در انتشارات سخن منتشر شده است. جلد اول این تصحیح، شامل متن کتاب «تذکره الاولیاء» و جلد دوم، شامل نسخه‌بدل‌ها، تعلیقات، فرهنگواره، فرهنگوارة نسخه‌بَدَل‌ها و فهرست مراجع است.

مروری بر کتاب «تذکره الاولیاء»
یکی از مهمترین ویژگی‌های کتاب «تذکره‌ الاولیاء» عطار، به‌لحاظ ادبی، نثر و زبان این کتاب است. کتاب «تذکره الاولیاء» را چه‌بسا بتوان شعری منثور خواند یا نثری که جاهایی به شعر پهلو می‌زند.
نثر عطار در کتاب «تذکره الاولیاء» نثری ساده و درعین‌حال شاعرانه و آهنگین است. دیگر ویژگی ادبی کتاب «تذکره الاولیاء» چیره‌دستی عطار در روایتگری و نقل قصه و حکایت در این کتاب است. عطار در کتاب «تذکره الاولیاء» به‌شیوه‌ای هنرمندانه، گزارش احوال عارفان نامیِ تاریخ عرفان و تصوف ایرانی - اسلامی و سبک زندگی و نیز چگونگی گرویدنِ آنها به عرفان را حکایت کرده و به نقل سخنان آن‌ها درباب مفاهیم و مقوله‌های عرفانی و موضوعات بنیادین گوناگونی که انسان همواره و در همۀ زمان‌ها با آن‌ها درگیر است، پرداخته است.
با خواندن کتاب «تذکره الاولیاء» همچنین می‌توان تصویری از زمانه و جامعۀ بحران‌زده‌ای که عطار در آن می‌زیسته، به دست آورد.
کتاب «تذکره الاولیاء» از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول این کتاب، به نقل زندگی و سخنان و اندیشه‌های عارفان پیش از منصور حلاج اختصاص دارد. این بخش با «ذکر حسین منصور حلاج رَضِیَ ‌اللهُ عَنه»، که از حکایت‌های بسیار مشهور کتاب «تذکره الاولیاء» است، به پایان می‌رسد و بخش بعدی کتاب، دربارۀ عارفان پس از حلاج است.
در کتاب «تذکره الاولیاء»، ضمن شرح حال عارفان بزرگ، از موضوعاتی چون فقر، قناعت، توکل، گناه، تواضع، بی‌اعتنایی به مال و جاه، بی‌اعتنایی به صاحبان قدرت و ثروت، شادی و غم، بی‌اعتباری زندگی و دل نبستن به آن، رضا، خوف و رجا و مرگ سخن رفته و نگرش عرفای مختلف به این موضوعات بیان شده است.
با خواندن کتاب «تذکره الاولیاء»، همراه عطار و نثر آهنگین و جذاب او، به عوالم غریب عارفان سفر می‌کنیم؛ عوالمی که گاه به خواب می‌ماند و ادبیات سوررئال و رئالیسم جادویی را تداعی می‌کند.

دربارۀ عطار نیشابوری، نویسندۀ کتاب «تذکره الاولیاء»
فریدالدین محمد بن ابراهیم نیشابوری، معروف به عطار نیشابوری، از عارفان و ادیبان به‌نامِ قرن ششم و هفتم هجری بود.
عطار، هم در نظم و هم در نثر سرآمد بود و آثارش حاوی ارزشمندترین نمونه‌های نظم و نثر فارسی هستند. او همچنین یکی از مهمترین چهره‌های عرفان ایرانی – اسلامی است.
عطار، قصه‌گو و تمثیل‌پردازی چیره‌دست و همچنین طنزپردازی رند و نکته‌سنج بود. طنز او، که نمونه‌هایی هنرمندانه از آن را در جای‌جایِ آثارش می‌توان دید، طنزی نقادانه است که ناسازی جهان را می‌نمایاند و صاحبان قدرت و ثروت را دست می‌اندازد. عطار در قصه‌هایش دیوانگان رند را به صحنه می‌آورد تا با زبان گزنده‌ و طعنه‌زنشان حقایقی ناگفتنی را برملا کنند و نابسامانی‌های جامعه‌ای بحرانی و گرفتار ویرانی و مرگ را عیان سازند.
عطار در روزگاری بحرانی از تاریخ ایران زیست؛ روزگاری که مرگ و ویرانی بر زادگاه او، نیشابور، سایه انداخته بود. مرگ‌اندیشی‌ای که در آثار عطار جلوه‌ می‌کند ریشه در همین تجربۀ هولناک دارد. عطار در طول زندگی‌اش، هم هجوم غزها به نیشابور و ویرانی نیشابور به دست آن‌ها را دید و هم بعدها شاهد هجوم مغول‌ها به آن‌جا بود و خودش نیز سرانجام به دست مغول‌ها کشته شد.
از عطار نیشابوری، جز کتاب «تذکره ‌الاولیاء» که به نثر نوشته شده و از آن سخن رفت، آثار منظوم فراوانی هم، در قالب غزل و قصیده و مثنوی و رباعی، به‌ جا مانده است. از آثار منظوم او می‌توان به «دیوان قصاید و غزلیات»، «منطق‌الطیر»، «مختارنامه» و «اسرارنامه» اشاره کرد.

دربارۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، مصحح کتاب «تذکره الاولیاء»
دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، متولد 1318 در کدکنِ خراسان، پژوهشگر و منتقد ادبی، مصحح متون کهن و شاعر ایرانی است. شفیعی کدکنی در خانواده‌ای عالم متولد شد و تحصیلات ابتدایی را نه در مدرسه که در نزد پدرش که عالمی روحانی بود آموخت. به دبستان و دبیرستان نرفت اما از کودکی تحت تعلیم پدرش و محمدتقی ادیب نیشابوری زبان و ادبیات عرب را آموخت و چنان در این زمینه مهارت یافت که در هفت‌سالگی الفیۀ ابن مالک را از بر بود. در محضر شیخ هاشم قزوینی به آموختن فقه و اصول و کلام پرداخت و شیخ هاشم که درگذشت آخرین مراحل درس خارج فقه را در محضر سید محمدهادی میلانی فراگرفت.
علی‌اکبر فیاض، که خود از ادبای برجستۀ ایرانی بود، به شفیعی کدکنی پیشنهاد کرد که در دانشگاه فردوسی مشهد تحصیل کند. شفیعی در کنکور شرکت کرد و نفر اول شد و از دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد لیسانس زبان و ادبیات فارسی گرفت و در همین رشته ادامۀ تحصیل داد و از دانشگاه تهران با مدرک دکتری زبان و ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل شد.
شفیعی کدکنی از سال 1348 به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت. از او تألیفات بسیاری، هم در زمینۀ پژوهش ادبی و تاریخی در عرفان و اندیشۀ اسلامی و تصحیح برخی متون مهم ادبیات عرفانی ایران و هم در زمینۀ نظریه و زیبایی‌شناسی شعر، به جا مانده و به این میراث مکتوب باید دفترهای شعر او را نیز افزود. تخلص شعری او «م. سرشک» است.
تصحیح آثار عطار نیشابوری از کارهای ارزشمند دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در زمینۀ تصحیح متون ادبی کهن ایرانی است. از آثار او در زمینۀ تحقیق و نظریۀ ادبی هم می‌توان به کتاب‌های «قلندریّه در تاریخ»، «موسیقی شعر» و «صور خیال در شعر فارسی» اشاره کرد.
«در کوچه‌باغ‌های نشابور»، «مرثیه‌های سرو کاشمر»، «غزل برای گل آفتابگردان» و «در ستایش کبوترها» از جمله دفترهای شعر محمدرضا شفیعی کدکنی‌اند.
شفیعی کدکنی در ترجمه نیز دستی دارد. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «تصوّف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا» اشاره کرد.