شوهرباشی

شوهرباشی
فیودور داستایفسکی
میترا نظریان
ناشر: ماهی

کتاب «شوهرباشی» اثر فیودور داستایفسکی
رمانی مربوط به دوره پختگی کار داستایفسکی که بسیار ستایش شده است. داستایفسکی کتاب «شوهرباشی» را در سال 1869 در درسدن و پس از شاهکارش «ابله» نوشت.
داستایفسکی در سپتامبر 1869 کار نوشتن رمان «شوهرباشی» را آغاز کرد و با کار بی‌وقفه بر روی آن در 23 نوامبر کار را تمام کرد. این داستان اولین‌بار در دو شماره نشریه‌ای که یکی از دوستان داستایفسکی مدیر آن بود منتشر شد.
کتاب «شوهرباشی» جزو آن دسته از آثار داستایفسکی است که در زمان انتشارش به اندازه کافی قدر ندید. باید دهه‌ها می‌گذشت تا اهمیت این داستان برای خوانندگان و منتقدان روشن شود.
آندره ژید رمان «شوهرباشی» را ستوده و معتقد است که این رمان ساختاری موزون و موجز دارد و از نظر فرم بسیار فرانسوی است.
کتاب «شوهرباشی» بارها به زبان‌های متعددی ترجمه شده و در ایران نیز چند ترجمه از آن در دست است. این کتاب در ایران با عنوان «همیشه شوهر» هم ترجمه شده است اما میترا نظریان این کتاب را با عنوان «شوهرباشی» در نشر ماهی منتشر کرده است.

مروری بر کتاب «شوهرباشی»
کتاب «شوهرباشی» از رمان‌های کوتاه داستایفسکی است که اگرچه به اندازه رمان‌های قطور و شاهکارهای او مشهور نیست اما داستانی است پرکشش که نشان دهنده وجه دیگری از قدرت و هنر نویسندگی داستایفسکی است.
رمان «شوهرباشی» در ابتدا قرار بود یک داستان کوتاه باشد اما وقتی کار نوشتن داستان شروع شد برخلاف طرح و برنامه اولیه طولانی‌تر شد و تقریبا پنج برابر پیش‌بینی ابتدایی از کار درآمد.
داستایفسکی در جایی با اشاره به کتاب «شوهرباشی» نوشته بود که رمان کوتاهش آماده است اما طولانی‌تر از چیزی شده که فکر می‌کرده چرا که در حین نوشتن موضوعش تغییر کرده و بخش‌های تازه‌ای به آن وارد شده‌اند.
در کتاب «شوهرباشی»، داستایفسکی به روابط و مناسبات پیچیده میان انسان‌ها توجه کرده است. در ماجرای این رمان، اسرار زندگی پنهان یک زن پس از مرگش به واسطه نامه‌هایی که از او برجا مانده برای شوهرش روشن می‌شود. در توضیحات خود کتاب آمده که «این کمدی تلخ و گزنده آدمی را به یاد آثار فلوبر و موپاسان می‌اندازد و گواهی است بر استادی داستایفسکی در این گونه ادبی که همگان گوگول را استاد بی‌بدیلش می‌دانند.»
داستایفسکی در زمانی کتاب «شوهرباشی» را نوشت که خودش دوران سختی را سپری می‌کرد. او از یک‌سو گرفتار بیماری بود و از سوی دیگر از نظر مالی هم در تنگنا بود. در این دوره بیماری صرع داستایفسکی روندی اوج‌گیرنده را طی می‌کرد و روز به روز شدیدتر می‌شد. اما این همه ماجرا نبود و او گرفتار فقر و بی‌پولی هم بود و علاوه بر این وسوسه قمار به شکل افراط‌گونه‌ای بر او حاکم بود. او جای ثابتی هم نداشت و مدتی در سوئیس بود و مدتی در ایتالیا و جاهای دیگر. مسئله این بود که داستایفسکی بدهی داشت و از ترس بدهکاران نمی‌توانست به روسیه بازگردد. در میانه چنین آشوبی زنش هم باردار بود و اولین فرزندش هم مرده بود.
با این همه، رمان «شوهرباشی» داستانی خواندنی و جذاب از کار درآمد که از نظر ادبی ارزش زیادی دارد. در بخشی از این رمان می‌خوانیم: «تابستان آمد و ولچانینف بیش از حد انتظار در پترزبورگ ماند. سفرش به جنوب روسیه به هم خورده بود و هیچ پایانی هم برای دعوی قضایی‌اش نمی‌شد تصور کرد. این پرونده -دعوی قضایی بر سر املاک- صورت بسیار ناخوشایندی به خود گرفته بود. تا همین سه ماه پیش، اوضاع ابدا بغرنج و لاینحل به نظر نمی‌رسید، اما یکباره انگار همه‌چیز دگرگون شد. ولچانینف زهرخندی می‌زد و مدام با خود تکرار می‌کرد: اصولا تغییر هم که می‌کند، بدتر می‌شود! او وکیل زبردست، گرانقیمت و مشهوری را استخدام کرده بود و از پول خرج کردن هم دریغ نداشت. اما از سر ناشکیبایی و بی‌اعتمادی عادت کرده بود شخصا در امور دخالت کند: مدام مشغول خواندن و نوشتن اوراق و اسنادی بود که وکیل بدون استثنا همه‌شان را رد می‌کرد، از این اداره به آن اداره می‌دوید، استعلام می‌گرفت و همه کارها را به تاخیر می‌انداخت. بالاخره وکیل زبان به گلایه گشود و او را ترغیب کرد برای استراحت به ویلای ییلاقی‌اش برود. اما او حتی از تصمیم‌گیری در باب این مسئله هم ناتوان بود. گرد و غبار، هوای خفه و شب‌های سپید پترزبورگ که اعصابش را تحریک می‌کردند... ارمغان پترزبورگ چیزی جز این نبود. چندی پیش در نزدیکی بالشوی تئاتر آپارتمانی اجاره کرده و آن‌جا هم به خنسی خورده بود. همه‌چیز به خنسی می‌خورد!»

درباره فیودور داستایفسکی نویسنده کتاب «شوهرباشی»
فیودور داستایفسکی در یازدهم نوامبر 1821 در مسکو متولد شد. پدرش گرچه تباری اشرافی داشت اما در این زمان دیگر از درجه اعتبار افتاده بود. او یک جراح نظامی بود که از ارتش استعفا داده و در زمان تولد فیودور، دکتر بیمارستان مارینسکی در مسکو برای فقرا شده بود. مادر داستایفسکی، ماریا نخائوا، دختر بازرگان متمولی بود که او نیز تا حدی مقام و موقعیت خود را از دست داده بود. فیودور به همراه برادر بزرگ‌تر و خواهرهای کوچک‌ترش در محوطه بیمارستان مارینسکی و در بخش الحاقی به ساختمان اصلی بیمارستان رشد کرد. او در انزوا رشد کرد و تا مدت‌ها در خانه درس خواند و با سلطه پدری مستبد روبه‌رو بود. در سیزده‌سالگی به مدرسه‌ای خصوصی در مسکو رفت و در شانزده سالگی او را به مدرسه مهندسی نظامی در سن‌پترزبورگ فرستادند. داستایفسکی در این دوره با اشتیاق آثار شاخص نویسندگان مختلف را خواند و سلیقه ادبی‌اش شکل گرفت و به خصوص علاقه زیادی به گوگول پیدا کرد. در سال 1843 داستایفسکی از مدرسه نظامی فارغ‌التحصیل شد و بعد از یک سال خدمت اجباری، با کناره‌گیری از مقام نظامی‌اش به نویسندگی روی آورد. اولین رمان او با عنوان «مردم فقیر» یا «بیچارگان» در 1846 منتشر شد و شهرت و مقبولیت زیادی برایش به همراه آورد. داستایفسکی زندگی پرفراز و نشیبی داشت و استبداد تزاری دامن او را هم گرفت. با درگرفتن شورش‌های انقلابی در سراسر اروپا در 1848، موج تازه‌ای از سرکوب به روسیه هم رسید و در نتیجه آن داستایفسکی در 1849 بازداشت شد و به چهار سال حبس با اعمال شاقه و تبعید محکوم شد. داستایفسکی پس از رهایی رمان‌های متعددی نوشت که برخی از آنها در شمار شاخص‌ترین شاهکارهای ادبیات جهانی به شمار می‌روند. او در طول شصت سال زندگی‌اش یعنی تا بیست‌وهشتم ژانویه 1881، نه تنها به یکی از مهم‌ترین چهره‌های ادبیات روسیه بلکه به قله‌ای در ادبیات جهانی بدل شد و در زمان حیاتش به شهرتی عام دست پیدا کرد. «جنایت و مکافات»، «ابله»، «برادران کارامازوف»، «قمار باز»، «جوان خام» و «نیه توچکا» عناوین برخی از آثار ترجمه شده داستایفسکی به فارسی است.

درباره ترجمه کتاب «شوهرباشی»
کتاب «شوهرباشی» با ترجمه میترا نظریان در نشر ماهی منتشر شده است.
میترا نظریان، متولد 1348، مترجم ایرانی است. او تاکنون تعدادی از رمان‌های کلاسیک روسی و نیز آثاری در زمینه هنر به فارسی برگردانده است. «خواب عموجان»، «دکتر ژیواگو»، «یک اتفاق مسخره»، «آخرین تزار» و مجموعه آثاری ذیل عنوان کلی «مکتب هنرهای تجسمی» از جمله ترجمه‌های او است.