شیطان

کتاب «شیطان» اثر لیو تالستوی، ترجمه سروش حبیبی، نشر چشمه
رمانی متفاوت از لیو تالستوی که در آن به عواقب عشرت‌جویی و لذت‌طلبی بی‌قیدوبند پرداخته شده است. کتاب «شیطان» در سال 1889 نوشته شد اما تالستوی در زمان حیاتش اجازه انتشار آن را نداد و کتاب پس از مرگ تالستوی به چاپ رسید.
تالستوی اغلب با رمان‌های حماسی و روایت‌هایی که در آن‌ها به کالبدشکافی جامعه پرداخته شناخته میشود. در این میان کتاب «شیطان» اثری متمایز در میان آثار او به شمار می‌رود و در آن می‌توان بخشی دیگر از دغدغه‌های تالستوی را دید که تا حدی شخصی‌ترند و ریشه در زندگی شخصی خود او هم داشته‌اند.
در کتاب «شیطان» تالستوی به مناسبات اخلاقی و اجتماعی توجه کرده است. تالستوی در سال‌های پختگی‌اش این داستان را نوشت و کتاب وقتی منتشر شد که او دیگر در قید حیات نبود.

مروری بر کتاب «شیطان»
تالستوی در طول عمرش با تضادی درونی سروکار داشت: از یک‌سو با مزاجی لذت‌جو روبرو بود و از سویی دیگر با وجدانی بسیار حساس. نابوکف درباره این خصلت تالستوی می‌گوید که امیالش مدام او را «از جاده روستایی آرامی که زاهد وجودش با تمام قوا می‌خواست در آن گام بردارد، با همان شوری که عشرت‌جوی وجودش را به جست‌وجوی لذات جسمانی شهر می‌کشاند، به بیراهه می‌کشاندند.» با این حال از چهل سالگی به بعد وجدان تالستوی دست بالا را پیدا کرد و وجه اخلاقی وجودش بر وجه زیبا‌شناختی و شخصی‌اش چیره شد. کتاب «شیطان» محصول این دوره از زندگی تالستوی است.
رمان «شیطان» ماجرای زمینداری اشرافی است که خویی لذت‌طلب دارد. روایت رمان در همان ابتدا خبر از آینده‌ درخشانی می‌دهد که در انتظار یوگنی ایرتنیف است.
همه‌چیز یوگنی ایرتنیف، قهرمان داستان «شیطان»، حاکی از آینده روشن اوست. پروشی که در خانه دیده بود، تحصیلات عالی درخشانش در دانشکده حقوق دانشگاه پترزبورگ، مناسبات نزدیک پدرش با بالاترین و بانفوذترین محافل و حتی آغاز خدمتش در یکی از وزاتخانه‌ها. او در آن‌جا مورد توجه مخصوص و حمایت شخص وزیر بود.
قهرمان رمان «شیطان» به جز همه این ویژگی‌‌ها ثروتمند هم هست و حتی می‌شود گفت کلان ثروتمند. اگرچه مشخص نیست که در آینده نیز همچنان همین‌قدر ثروتمند باشد یا نه. پدر یوگنی پیش از مرگش برای هریک از پسرانش سالی شش هزار روبل مقرر کرده بود و خود و زنش با ریخت‌وپاش فراوان زندگی می‌کردند. او زمیندار بود اما فقط تابستان‌ها دو ماهی در ملک خود به سر می‌برد. او با اداره امور ملک‌اش کاری نداشت و این را به مباشرش واگذاشته بود.
در ابتدای رمان «شیطان» در می‌یابیم که پدر یوگنی مرده و زمانی که او و برادرانش می‌خواسته‌اند میراث او را تقسیم کنند معلوم می‌شود که بدهی‌هاشان سر به فلک می‌زند تا جایی که وکیل‌شان پیشنهاد می‌کند از قبول میراث چشم بپوشند. یوگنی اما این توصیه را نمی‌پذیرد و تصمیم می‌گیرد قید کار دولتی‌اش را بزند. او در بهار سری به ملک می‌زند و اوضاع را بررسی می‌کند و سپس تصمیم می‌گیرد به همراه مادرش ده‌نشین شود و به اداره ملک بپردازد.
قهرمان رمان «شیطان» جوانی است بیست و شش ساله، میان‌بالا با اندامی عضلانی که با ورزش ورزیده شده و مزاجی دموی و رویی سرخ و درخشان دارد. او پیش از آنکه به روستا بیاید و در ملک پدری ساکن شود، در شهر با زنان رابطه داشت اما در روستا مناسبات میان آدم‌‌ها به شکلی دیگر است. با این‌حال پس از مدتی یوگنی با زنی آشنا می‌شود و با او رابطه قرار می‌کند. رابطه‌ای که به زعم او بی‌دردسر است و هروقت بخواهد می‌تواند از آن خلاص شود. همین‌طور هم می‌شود و پس از مدتی یوگنی با دختری آشنا می‌شود و با او ازدواج می‌کند. اما دیدن اتفاقی زنی که پیش‌تر با او در رابطه بود زندگی و درون او را بحرانی می‌کند و او در کشمکی هولناک گرفتار می‌شود. وسوسه‌ای شیطانی راهی پرخطر پیش رویش قرار می‌دهد که می‌تواند او را تباه کند.

درباره لیو تالستوی نویسنده کتاب «شیطان»
لیو نیکلایویچ تالستوی، نویسنده برجسته قرن نوزدهم روسیه و از شاخص‌ترین نویسندگان ادبیات کلاسیک جهانی است. تالستوی در سال 1828 متولد شد و در 1910 از دنیا رفت. تالستوی مویی پرپشت و ژولیده و ریشی بلند و انبوه داشت و انگار از همان جوانی بر آن شده بود تا زشتی صورت را در پس پرده ریش و سبیل پنهان کند. او خود گفته بود که «هر اشاره‌ای به صورت ظاهرم مرا می‌آزارد» و اطمینان ندارد که «برای کسی که دماغی به این پهنی و لب‌های به این کلفتی و چشمانی چنین ریز و خاکستری دارد از شیرین‌کامی در این جهان خاکی سهمی نصیبش شود.» برخی مثل ولادیمیر نابوکف او را بزرگ‌ترین داستان‌نویس روسی دانسته‌اند. تالستوی مردی بود درشت‌اندام با روحی بی‌قرار که در طول زندگی‌اش مزاج لذت‌جویش او را به سویی می‌کشید و وجدان حساسش به سویی دیگر. با این حال او از دوره‌ای به بعد سیگار و الکل و شکار حیوانات را کنار گذاشت چرا که معتقد شده بود که این‌ها کارهایی ظالمانه‌اند. این ویژگی‌های شخصی او کم‌وبیش در داستان‌هایش هم بازتاب داشته‌اند. تالستوی در رمان‌ها و داستان‌هایش به جامعه شهری و روستایی روسیه قرن نوزدهم و مسایل مختلف این جامعه توجه داشته است. ستم، تبعیض و نابرابری، جنگ، فقر، مناسبات اجتماعی و خانوادگی و روابط زناشویی از مضامین عمده آثار تالستوی هستند. تالستوی، فعال اجتماعی هم بود و از این بابت تحت فشار حکومت تزاری قرار داشت. او به‌ویژه در زمینه آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان طرح‌های نوآورانه‌ای را در روسیه بنیان گذاشت. تالستوی همچنین مدافع زندانیان سیاسی و دینی و سربازان فراری بود و نیز بنیانگذار سازمانی برای کمک به روستاییانی که محصولاتشان از بین می‌رفت. «جنگ و صلح»، «آنا کارنینا»، «ارباب و بنده»، «رستاخیز» «مرگ ایوان ایلیچ» برخی از آثار تالستوی هستند.

درباره ترجمه کتاب «شیطان»
کتاب «شیطان» با ترجمه سروش حبیبی در نشر چشمه منتشر شده است.
سروش حبیبی، متولد 1312 در تهران، از برجسته‌ترین مترجمان ادبی ایران در چند دهه اخیر است. حبیبی مترجمی چندزبانه است و آثار متعددی به خصوص از ادبیات روسی به فارسی برگردانده است. حبیبی حدود دو دهه کارمند وزارت پست و تلگراف و تلفن بود و در سال 1351 بازنشسته شد و سپس مدتی به عنوان سرویراستار در یک انتشارات دانشگاهی مشغول به کار شد. سروش حبیبی کاملا اتفاقی به سمت ترجمه کشیده شد اما به واسطه آشنایی خوبش با زبان و ادبیات فارسی و علاقه‌اش به ادبیات جهانی امروز کارنامه‌ای پربار از او در دست است. «جنگ و صلح»، «قمارباز»، «آنا کارنینا»، «شیاطین»، «ارباب‌ها»، «زمین انسان‌ها»، «ژرمینال»، «طبل حلبی»، «ابله»، «خداحافظ گاری کوپر» و «انفجار در کلیسای جامع» برخی از ترجمه‌های ماندگار سروش حبیبی هستند.