حمام ها و آدم ها جیبی

کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» اثر میخاییل زوشّنکو
قصه‌های کوتاه طنزآمیز دربارۀ زندگی در اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های آغازین بعد از پیروزی انقلاب اکتبر و روی کار آمدن بلشویک‌ها در روسیه. کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» مجموعه‌ای‌ست از داستان‌های کوتاه میخاییل زوشّنکو، داستان‌نویس روس، که در آن‌ها با طنزی تلخ و گزنده تصویری از جامعۀ روسیه در نخستین دهه‌هایی که کمونیسم در این کشور بر سرِ کار آمده بود ارائه شده است.
قصه‌های کتاب «حمام‌وها و آدم‌ها» قصه‌هایی سهل‌وممتنع هستند که به‌سادگی و به‌ شیوه‌ای موجز و سرراست و با طنزی رندانه و ظریف از موقعیت‌های بغرنج و از زندگی و مسائل و رنج‌ها و مصیبت‌های مردم عادی و فرودست جامعه می‌گویند و با نگاهی نقادانه ناسازی‌های جامعه را به تصویر می‌کشند.

مروری بر کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها»
میخاییل زوشّنکو در داستان‌های کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» به تاریک‌جاهای جامعه‌ای می‌رود که تازه در آن انقلابی با شعار برکشیدن فرودستان جامعه رخ داده است اما فرودستان در آن همچنان فرودست هستند و از فقر و گرسنگی و بی‌خانمانی و فشارهای اقتصادی رنج می‌برند.
کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» مصداق طنز سیاه است. زوشّنکو در داستان‌های این کتاب با سادگی و صراحت از رنج‌های مردم محروم می‌گوید و با شوخ‌طبعی‌ای نه از سرِ بی‌دردی، بلکه از سرِ درد، خندان‌خندان کام خوانندگان خود را تلخ می‌کند و آن‌ها را به تأمل در حقایقی پیچیده دعوت می‌کند که پشت شعارهایی ساده‌انگارانه مخفی مانده‌اند.
در داستان اول کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» با عنوان «طالع نحس»، که اولین و بلندترین داستان کتاب است، روایت مردی را می‌شنویم که از جنگ برگشته و می‌بیند زنش با مردی دیگر ازدواج کرده و پسرش از مرض اسپانیایی مُرده و او حالا نه‌فقط حق ورود به خانه‌ای را که زمانی مال خودش بوده ندارد، بلکه حتا وسایلش را هم نمی‌گذارند بردارد. راوی، خسته و گرسنه، دنبال سرپناه و لقمه‌ای غذا می‌گردد اما همه خود بی‌چیز و گرسنه‌اند و کسی نیست که به او غذایی بدهد و دوست نزدیکش هم، که راوی به‌امیدِ کمکی از جانب او راه درازی را تا خانه‌اش رفته، چندان تحویلش نمی‌گیرد و دست آخر هم اتفاقی می‌افتد که او را از خود می‌راند.
در داستان‌های دیگر کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» نیز شاهد جلوه‌هایی دیگر از مصائب و رنج‌ها و دشواری‌ها زندگی تهیدستان و محرومان جامعه هستیم. زوشّنکو اما این مصائب و رنج‌ها و دشواری‌ها را نه به ‌شکلی شعاری و سانتی‌مانتال و ساده‌انگارانه، بلکه با طنزی رندانه به تصویر می‌کشد و این‌گونه از سطح واقعیت‌های تلخ گذر می‌کند و به عمق می‌رسد و، علاوه بر ارائۀ تصویری نقادانه از جامعۀ روسیه در دهه‌های اول روی کار آمدن حکومت کمونیستی در این کشور، از مسائل همه‌جایی و همه‌زمانی انسان می‌نویسد.
فرودستانی که زوشّنکو در داستان‌های کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» تصویر می‌کند نه آن انسان‌های آرمانی و مطلوبِ ایدئولوژی حزبیِ حاکم بر روسیۀ شوروی، بلکه انسان‌هایی عادی با تمام خوبی‌ها و بدی‌ها و ضعف‌ها و قوت‌هایشان هستند. زوشّنکو در داستان‌هایش شعار نمی‌دهد و از تهیدستانِ آرمانیِ دارای آگاهی طبقاتی سخن نمی‌گوید، بلکه از مردمی عادی سخن می‌گوید که هم گرفتار فقرِ مادی و هم دچار فقرِ فرهنگی‌اند. زوشّنکو اگرچه داستان زندگی این آدم‌ها را در کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» به زبان طنز روایت می‌کند اما درعین‌حال بر آن‌ها دل می‌سوزاند و با آن‌ها همدردی و همدلی می‌کند.
کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» از سی‌وپنج داستان تشکیل شده است.
داستان‌های کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» عبارتند از: «طالع نحس»، «زن آلامد»، «شامه‌ی سگی»، «استکان»، «ازدواج حسابگرانه»، «حمام»، «رسم بد»، «خوشبختی»، «ضبط صوت»، «قوم و خویش نداشتن بهتر است»، «بحران»، «دزدها»، «بلبشو»، «هنرپیشه»، «از دست رفتن یک انسان»، «لباس کارگری»، «بشکه»، «مسئول صحنه»، «خوشی‌های فرهنگ»، «چهره‌ی زشت سرمایه‌داری»، «عمل جراحی»، «اتفاق کوچک»، «گربه و آدم‌ها»، «پررویی»، «چشم‌های غمگین»، «رنج‌های ورتر جوان»، «تله»، «پیرمرد ناآرام»، «حمام‌ها و آدم‌ها»، «زودتر بخواب»، «ماجرای بیماری»، «کاج سال نو»، «عکس»، «شاخک» و «بازی خوب».

دربارۀ میخاییل زوشّنکو، نویسندۀ کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها»
میخاییل میخاییلویچ زوشّنکو (Михаил Михайлович Зощенко)، متولد 1894 و درگذشته به سال 1958، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس روس بود. زوشّنکو بیشتر به‌عنوان طنزنویس مورد اقبال عمومی بود اما او داستان‌هایی خارج از حیطۀ طنز نیز در کارنامۀ کاری خود دارد.
زوشّنکو نویسنده‌ای مستقل بود که نمی‌توانست خود را به چارچوب‌های حزب کمونیست اتحاد شوروی و ادبیات رئالیسم سوسیالیستی، که ادبیات مورد تأیید حکومت شوروی بود، محدود کند و از همین رو، همچون آنا آخماتووا و گروهی دیگر از نویسندگان و هنرمندان مستقل روسیه، مغضوب ژدانف، مدیر سیاست فرهنگی شوروی در دورۀ زمامداری استالین، واقع شد اما حاضر نشد به سیاست‌های تحمیلی ایدئولوژیک و حزبی که ادبیات را شعاری و فرمایشی می‌خواستند تن دهد.
از آثار میخاییل زوشّنکو می‌توان به داستان بلند «تاراس شِوچنکو» و «کتاب آبی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها»
کتاب «حمام‌ها و آدم‌ها» با ترجمۀ آبتین گلکار، همراه با یادداشتی از میخاییل زوشّنکو دربارۀ خودش و عقایدش و مقاله‌ای دربارۀ او و آثارش به‌قلم آنا یوریِونا مرژینسکایا، در نشر ماهی منتشر شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه اما با عنوان «طالع نحس» در نشر کوچک منتشر شده بود.
آبتین گلکار، متولد 1356 در تهران، مترجم ایرانی است. او دارای لیسانس زبان و ادبیات روسی از دانشگاه تهران و فوق‌لیسانس و دکترای همین رشته از دانشگاه ملی تاراس شِوچنکو کی‌یف در اوکراین است.
گلکار آثار فراوانی را از ادبیات کلاسیک و مدرن روسی به فارسی ترجمه کرده که بعضی از آن‌ها عبارتند از: «قلب سگی»، «بازرس»، «دوازده صندلی»، «داستان ملال‌انگیز: از یادداشت‌های یک مرد سالخورده»، «اتاق شمارۀ 6»، «آشیانه‌ی اشراف»، «بازگشت چورب» و «بارادین».
آبتین گلکار، به‌خاطر ترجمۀ کتاب «آشیانه‌ی اشراف» ایوان تورگنیف، در نخستین دورۀ جایزۀ ابوالحسن نجفی، جایزه‌ای ویژۀ ترجمۀ ادبیات داستانی، برندۀ این جایزه شد.
گلکار تدریس در دانشگاه تربیت مدرس را نیز در کارنامۀ کاری خود دارد.