جاسوس

رمان «جاسوس»، اثر پائولو کوئلیو
داستان ماتا هاری، رقصنده‌ای که به اتهام جاسوسی تیرباران شد. پائولو کوئلیو در رمان «جاسوس» داستان و شخصیتی واقعی و مشهور را دستمایۀ قصه‌پردازی قرار داده است. «جاسوس» کاوشی است در زندگی رقصنده‌ای که در دهه‌های آغازین قرن بیستم ناگهان به یک سلبریتی جنجالی بدل شد و همین موضوع او را به قدرت و سیاست متصل و دست آخر نابود کرد. این رقصنده، که کوئلیو در رمان «جاسوس» به او و سرگذشت و سرنوشت مرموز و معمایی‌ و تراژیک او می‌پردازد، زنی است هلندی ـآلمانی به نام گرترود مارگارت زله، با نام مستعار ماتا هاری، که زندگی‌ پر از اُفت‌وخیزی داشت و دست آخر سرگذشتش در هاله‌ای از ابهام و رمز و راز باقی ماند. شهرت ماتا هاری در پاریس آغاز شد و دیری نگذشت که مورد توجه ارتشی‌ها و سیاستمداران قرار گرفت. رقصنده‌ای بود که در دوران خود شیوه‌هایی خلاف عرف و تابوشکنانه داشت و همین او را به شخصیتی جنجال‌آفرین بدل کرد. با وقوع جنگ جهانی دوم اما شهرت ماتا هاری و اتصال او به نظامیان و سیاستمداران مسیر زندگی‌اش را به سویی کشاند که دست آخر با انگ جاسوسی برای آلمانی‌ها در فرانسه دستگیر و تیرباران شد. اتهام او البته هرگز اثبات نشد و در این باره که او واقعاً جاسوس آلمانی‌ها بوده یا نه حرف‌وحدیث‌های بسیاری به جا ماند.
پائولو کوئلیو در رمان «جاسوس» کوشیده است از خلال زندگی و پرونده رازآلود ماتا هاری تصویری از زندگی و شخصیت او به دست دهد و نیز تصویری از سرگذشت انسانی که مجموعه‌ای از شکست‌ها و رنج‌ها و پیروزی‌ها و تلخی‌ها و شادکامی‌ها از او آدمی متمایز از آدم‌های عادی زمانه‌اش ساخته و همین تمایز در نهایت به فاجعه‌ انجامیده است.
متن اصلی رمان «جاسوس» نخستین بار در سال 2016 منتشر شد.

مروری بر رمان جاسوس
بدنۀ اصلی رمان «جاسوس» از روایتی در سه بخش و با دو راوی تشکیل شده است. اما رمان، پیش از آغاز بخش اول، لحظه‌ای را به روایت سوم‌شخص ترسیم می‌کند که ماتا هاری را از زندان برای تیرباران می‌برند؛ یعنی لحظات پایانی زندگی او را در روز پانزدهم اکتبر 1917. این بخش که مقدمۀ رمان است با صحنۀ تیرباران ماتا هاری به پایان می‌رسد و آن‌گاه وارد بخش نخست رمان می‌شویم. بخش‌های اول و دوم رمان «جاسوس» شرح زندگی ماتا هاری از زبان خود او هستند. این دو بخش در قالب نامه‌ای نوشته شده‌اند که ماتا هاری آن را، پس از دستگیری به اتهام جاسوسی، به وکیل خود نوشته است. در این بخش کوئلیو وارد ذهن و احساسات و افکار ماتا هاری می‌شود و نیز زندگی پر از افت‌و‌خیز او را شرح می‌دهد. ماتا هاری در این نامه به وکیل خود می‌گوید که جرمش فقط این بوده که می‌خواسته مردان قدرتمند را تحت سیطره خود درآورد و به دستاویز شایعاتی بی‌اهمیت، که آنها را رمز و راز سیاسی می‌پنداشته، پول و قدرت به دست آورد. او می‌گوید: «بزرگ‌ترین جرمم این بود که می‌خواستم در دنیایی که مردان آن را اداره می‌کنند، زنی مستقل و آزاد باشم.»
در بخش سوم رمان «جاسوس»، از خلال نامه‌ای که وکیل ماتا هاری به او می‌نویسد، وجهی دیگر از ماجرای ماتا هاری و شخصیت او به خواننده نموده می‌شود. در این نامه وکیل ماتا هاری خود او را نیز در وضعیت پیچیده‌ای که به آن گرفتار شده است مقصر می‌داند.
در پایان رمان «جاسوس» گزارشی کوتاه به روایت سوم‌شخص و به شیوه گزارش خبریِ روزنامه‌ای آمده است که در آن نکته‌هایی مربوط ماتا هاری و آنچه به پرونده او ربط داشته بیان شده و پس از آن عکس‌هایی از ماتا هاری و برخی اسناد مربوط به او به چاپ رسیده است.

درباره پائولو کوئلیو، نویسنده رمان جاسوس
پائولو کوئلیو (Paulo Coelho)، متولد 1947، نویسنده برزیلی است. مادر کوئلیو زنی خانه‌دار و پدرش مهندس بوده و خودش از نوجوانی رؤیای نویسندگی در سر داشته است. خانواده‌اش اما نمی‌خواستند پسرشان نویسنده بشود. سنت‌شکنی‌های کوئلیو در دوران نوجوانی و رفتارهایی که از در معنای متعارف عادی به حساب نمی‌آمد باعث شد که مادر و پدرش او را به مؤسسه‌ای روانی بفرستند. کوئلیو اما از این مؤسسه فرار کرد. با این حال بعد از مدتی ترجیح داد به خواستۀ مادر و پدرش تن بدهد و برای همین در مدرسۀ حقوق اسم نوشت و آرزوی نویسندگی را به کناری نهاد، چرا که خانواده‌اش چنین می‌خواستند. این سربه‌راه شدن اما دیری نپایید و کوئلیو بار دیگر از خواست پدر و مادر تمرد کرد، عرف‌های اجتماعی را زیر پا گذاشت و زندگی‌ای هیپی‌وار را در پیش گرفت و راهی سفر به جاهای مختلف شد. به برزیل که برگشت ترانه‌سرا شد. در دهۀ 70 میلادی دولت برزیل او را به خاطر شعرهایش دستگیر کرد. کوئلیو مدتی هم به بازیگری، روزنامه‌نگاری و کارگردانی تئاتر پرداخت و سرانجام به رؤیای دیرین خود که نویسنده شدن بود رسید. در سال 1986 حین یک پیاده‌روی طولانی در شمال غربی اسپانیا تحولی معنوی را از سر گذراند و این نقطۀ عطفی را در زندگی‌اش رقم زد.
کوئلیو با رمان «کیمیاگر» به شهرتی جهانی دست یافت و به نویسنده‌ای محبوب و پرفروش بدل شد. او در سال 2007 به عنوان سفیر صلح سازمان ملل برگزیده شد. کوئلیو همچنین بنیانگذار مؤسسه‌ای به نام مؤسسۀ پائولو کوئلیو است. کار این مؤسسه کمک به کودکان و افراد سالخورده دارای مشکلات مالی است. کوئلیو سفری هم در سال 1379 به ایران داشته است.
از آثار پائولو کوئلیو می‌توان به «بریدا»، «مکتوب»، «کوه پنجم» و «برنده تنهاست» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی رمان جاسوس
از رمان «جاسوس» چند ترجمۀ فارسی منتشر شده است. ترجمۀ اعظم خرام از این رمان، با عنوان فرعی «سرگذشت یک رقصنده»، در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
از دیگر ترجمه‌های رمان «جاسوس» می‌توان به ترجمۀ رفیع رفیعی (منتشرشده در نشر ثالث) و ترجمۀ شهرزاد ضیایی (منتشرشده در نشر شمشاد) اشاره کرد.

رتبۀ رمان «جاسوس» در گودریدز: 3.35 از 5.