مالیخولیای مقاومت

رمانی آخرالزمانی از نویسنده‌ای که سوزان سانتاگ، او را استاد آخرالزمانی‌نویسی‌ لقب داده و با گوگول و ملویل مقایسه‌اش کرده است. کتاب «مالیخولیای مقاومت»، با عنوان اصلی Az ellenállás melankóliája و عنوان انگلیسی The Melancholy of Resistance، از آثار مطرح و مهم لَسلو کراسناهورکایی، نویسنده مَجار، و از نمونه‌های شاخص رمان آپوکالیپتیک (آخرالزمانی) در دوران معاصر است.
کتاب «مالیخولیای مقاومت» رمانی‌ست با ساختاری نامتعارف که خواندنش تمرکز و حوصله می‌طلبد اما در عوض، برای خواننده‌ای که حوصله کند و برای خواندنش وقت بگذارد، گنجینه‌ای از غرایب جذاب و تأمل‌برانگیز را به ارمغان می‌آورد؛ گنجینه‌ای برآمده از ژرفای دریای طوفانی و آشوبناکی که کراسناهورکایی با جملات بلند و سبک نامتعارف خود در کتاب «مالیخولیای مقاومت» پدید آورده است.
کتاب «مالیخولیای مقاومت» رمانی‌ست که، با یک کمدی سیاه آخرالزمانی و تشویش‌زا، جهانی در آستانۀ ویرانی را تجسم می‌بخشد؛ جهانی غرق اضطراب و آشوب و گرفتار زوال و گسیختگی.
متن اصلی کتاب «مالیخولیای مقاومت» اولین بار در سال 1989 به زبان مجارستانی منتشر شده و ترجمۀ انگلیسی‌اش، که مبنای ترجمۀ فارسی رمان است، اولین بار در سال 2000 به چاپ رسیده است.
براساس کتاب «مالیخولیای مقاومت»، در سال 2000، فیلمی با عنوان «هارمونی‌های ورکمایستر» به‌کارگردانی بلا تار و اگنس هرانیتزکی، فیلمسازان مجارستانی، ساخته شده است.

مروری بر کتاب «مالیخولیای مقاومت»
وقایع کتاب «مالیخولیای مقاومت» در یک شهر کوچک خیالی دورافتاده می‌گذرد؛ شهری بحران‌زده و گرفتار آشوب که سیرکی با یک نهنگ خشک‌شده به آن وارد شده و همین سیرک است که ماجراهای کتاب «مالیخولیای مقاومت» را رقم می‌زند.
کتاب «مالیخولیای مقاومت» آدم‌هایی را به صحنۀ رمان می‌آورد که، در قیاس با آدم‌های معمولی و عادی، بیگانه و غریب به نظر می‌آیند. این‌گونه است که در کتاب «مالیخولیای مقاومت» حاشیه به متن می‌آید و نیز بر تاریک‌جاهای واقعیت و نقاط پرت‌افتاده و متروک آن نور تابانده می‌شود.
کتاب «مالیخولیای مقاومت» اولین بار در زمان فروپاشی بلوک شرق، که مجارستان، زادگاه کراسناهورکایی، نیز جزوی از آن بود، منتشر شده است. این رمان اگرچه به زمان و مکان مشخصی اشاره ندارد و در ظاهر، غیرسیاسی می‌نماید اما از منظر اجتماعی و تاریخی و سیاسی نیز قرائت و تفسیر شده است. نمود چنین تفسیری را در مقاله‌ای از یوزف لیسُوزکی، که با عنوان «جنسیت، آپوکالیپس، و بر صحنه آوردن "دیگری" در "مالیخولیای مقاومت"» در پایان ترجمۀ فارسی کتاب «مالیخولیای مقاومت» آمده است، می‌بینیم. لیسُوزکی در این مقاله، کتاب «مالیخولیای مقاومت» را با توجه به تاریخ مجارستان دهۀ 80 میلادی و نیز از منظر جنسیتی و پسااستعماری مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. او معتقد است که «"مالیخولیای مقاومت" درگیر بن‌مایه‌هایی است که عمدتاً از تاریخ مجارستان برگرفته شده است». این بن‌مایه‌ها، چنانکه لیسُوزکی برمی‌شمارد، عبارتند از: «مقاومت، کُندی پیشرفت اقتصادی، و جایگاه جنسیتی و بدنیِ محافظه‌کارانه».
کراسناهورکایی در کتاب «مالیخولیای مقاومت» به موضوعاتی چون خشونت، قدرت، جنسیت، ترس، ویرانی، نومیدی و پوچی می‌پردازد و این‌ها همه را در هیئت یک کمدی سیاه و غریب و هراس‌انگیز و گروتسک‌وار تجسم می‌بخشد. چه‌بسا همین حالت گروتسکیِ این رمان و دیگر آثار کراسناهورکایی، یکی از عواملی‌ست که آثار او را به آثار نیکلای گوگول شبیه می‌کند.
جملات بلند، همانطور که در پیش‌گفتار علی معصومی بر ترجمۀ فارسی کتاب «مالیخولیای مقاومت» اشاره شده، از ویژگی‌های سبکی مهم این کتاب و دیگر آثار کراسناهورکایی است. در این پیش‌گفتار توضیحاتی آمده است که چه‌بسا خواننده کتاب «مالیخولیای مقاومت» را در درک بهتر این کتاب و فلسفۀ نثر دشوار و جملات بلند آن یاری‌گر باشد. علی معصومی در بخشی از پیش‌گفتار کتاب «مالیخولیای مقاومت» درباره درونمایۀ این کتاب و دیگر آثار کراسناهورکایی و نثر متناسب با این درونمایه می‌نویسد: «این رمان تأملی است بر آشوب و امکان آن که سرانجام آشوب انسان علیه انسان به نابودی نوع انسان بیانجامد. این درونمایه‌ی خاصِ جهان کراسناهورکایی نیست، اما شیوه‌ی پابرجا ماندن نابودی در سرتاسر آثار او در عرضه کردن پیرنگ به ظاهر ساده، با جمله‌های دراز گیج کننده خواننده‌ی شکیبا را هم از جا درمی‌برند و هم او را از این واقعیت باخبر می‌کنند که صرفاً مشغول خواندن متنی درباره‌ی آشوب نیست بلکه خود را در میانه‌ی آشوب احساس می‌کند. نثر کراسناهورکایی کنش ساده‌ی گفت‌وگوی آشوب و به‌هم‌ریختگی است – گفت‌وگویی که بی‌میانجی به خواننده خطاب می‌کند؛ بدون گسست، یا حتا بدون تشریفات معمول در نوشتن – گفت‌وگویی که همه‌ی مرزها را در می‌نوردد و دراز می‌شود، اما سرانجام به معنا داشتن می‌رسد – به خلقِ اتفاق. گونه‌ای گروگان گرفتن شاید عادیِ ادبیات برای ربودن تخیل خواننده.»
در کتاب «مالیخولیای مقاومت» از همان آغاز با وضعیتی غریب و نامتعارف و آشوبناک مواجه می‌شویم؛ وضعیتی که به شیوه‌ای گروتسک، هم مضحک و کُمیک و هم هراس‌آور است؛ وضعیتی که در آن هر چیزی ممکن است روی بدهد و هر اتفاق غریبی محتمل است. این وضعیت، بعد از اشاره به بی‌برنامگی راه‌آهن و حرکت قطار در جغرافیایی که وقایع کتاب «مالیخولیای مقاومت» در آن اتفاق می‌افتد، این‌گونه توصیف می‌شود: «... سفر با راه‌آهن هم مانند هر چیز دیگر، پیرو شرایط حاکم بود؛ همه‌ی انتظارهای معمولی نقش برآب می‌شد و عادت‌های هر روزه‌ی فرد با احساس آشوبی به‌هم می‌خورد که همواره رو به گسترش و همه‌گیری بود، به‌طوری که آینده را پیش‌بینی‌ناپذیر، گذشته را به یاد نیامدنی و زندگی عادی را چنان تصادفی می‌کرد که مردم می‌پذیرفتند که هر پیشامد تصورپذیری می‌تواند روی بدهد، مثلاً اگر ساختمان تنها یک در داشت ممکن بود آن در هرگز باز نشود، و گندم به‌جای رشد کردن به طرف بالا به داخل زمین فرو برود...»

درباره لَسلو کراسناهورکایی، نویسنده کتاب «مالیخولیای مقاومت»
لَسلو کراسناهورکایی (László Krasznahorkai)، متولد 1954، داستان‌نویس، فیلمنامه‌نویس و جُستارنویس مجارستانی است. کراسناهورکایی تحصیلکرده رشته‌های حقوق و زبان و ادبیات مجار است. او مدتی، در سفر به امریکا، با الن گینزبرگ، شاعر معروف امریکاییِ نسل بیت، هم‌خانه بوده و گینزبرگ در نوشتن رمان «جنگ و جنگ» کمک بزرگی به او کرده است.
لَسلو کراسناهورکایی را، علاوه بر نیکلای گوگول و هرمان ملویل، با فرانتس کافکا و ساموئل بکت نیز مقایسه کرده‌اند. طنز سیاه، مالیخولیا، وحشت، خشونت و حال‌وهوای آخرالزمانی و ضدّ آرمان‌شهری از ویژگی‌های اصلی آثار لَسلو کراسناهورکایی است.
کراسناهورکایی به خاطر آثارش جوایز متعددی گرفته است که از آن جمله می‌توان به جایزه من بوکر در سال 2015 اشاره کرد. در بیانیۀ هیئت داوران جایزه من بوکر در وصف او و آثارش آمده است: «نویسنده‌ای با تخیلی غریب و بیانی نافذ که تاروپود واقعیتِ امروزی زندگی را نشانمان می‌دهد؛ با خلق تصاویری که همزمان وحشتناکند و عجیب، طنز بعضاً حال به‌هم‌زنی دارند و در عین حال تا سرحد فروپاشی زیبا هستند... آثاری بی‌نظیر، محصول تخیلی عمیق.»
از آثار لَسلو کراسناهورکایی می‌توان به «تانگوی شیطان»، «آخرین گرگ» و «جنگ و جنگ» اشاره کرد.
به‌جز فیلم «هارمونی‌های ورکمایستر»، که چنانکه اشاره شد ساختۀ مشترک بلا تار و اگنس هرانیتزکی است و براساس کتاب «مالیخولیای مقاومت» کراسناهورکایی ساخته شده، فیلمنامه‌ها و آثار داستانی دیگری از او نیز، به‌کارگردانی بلا تار، به فیلم تبدیل شده‌اند که از جملۀ آن‌ها می‌توان به «تانگوی شیطان» و «اسب تورین» اشاره کرد.
کراسناهورکایی در سال 2020 قصه‌ای کوتاه با عنوان «بورشت» منتشر کرد که تأثیر همه‌گیری کرونا در آن مشهود بود. او از خوانندگان این قصه خواست که روایتشان را از آن بنویسند.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «مالیخولیای مقاومت»
کتاب «مالیخولیای مقاومت» با ترجمه و پیش‌گفتار علی معصومی و همراه با مقالۀ «جنسیت، آپوکالیپس، و بر صحنه آوردن "دیگری" در "مالیخولیای مقاومت"» از یوزف لیسُوزکی، در نشر ژرف منتشر شده است.
علی معصومی، متولد 1323، مترجم ایرانی و بنیانگذار گروه ترجمۀ شیراز است. معصومی در ایران و امریکا تحصیل کرده و دارای لیسانس فیزیک و فوق لیسانس علوم ارتباطات است. او سالها در رادیو و تلویزیون و آموزش و پرورش کار کرده و کار ترجمه را از سال 1354 با آماده کردن متون درسی برای کلاس‌های تکنولوژی آموزش در رادیو و تلویزیون ملی ایران شروع کرده است.
معصومی پایه‌گذار آموزش دوزبانه است. پرورش دانش‌آموزان نخبه و المپیادی و مدال‌آور در رشتۀ فیزیک از دیگر دستاوردهای علمی اوست. او، به‌جز آثاری در حوزه ادبیات و هنر و فلسفه، ترجمۀ متون علمی و کتابهای درسی را هم در کارنامۀ کاری خود دارد.
از ترجمه‌های علی معصومی می‌توان به کتاب‌های «پترزبورگ»، «رُز زرد»، «روش‌شناسی هنر» و «بوهمی‌ها» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «مالیخولیای مقاومت» در گودریدز: 4.15 از 5.