به سوی آزادی

کتاب «به‌سوی آزادی» اثر نیکوس کازانتزاکیس
یونان، مهد اسطوره است و اساطیرش به انحاء گوناگون، از گذشته تا امروز، به ادبیات جهان راه یافته‌اند. کتاب «به‌سوی آزادی» نیز یکی از نمودهای حضور اسطوره‌های یونان باستان در متن ادبیات معاصر جهان است.
نیکوس کازانتزاکیس، که خود نویسنده‌ای‌ست از خاک یونان، در کتاب «به‌سوی آزادی» به اعماق سرزمین و فرهنگ کشور خود نقب زده و اسطوره‌ای از اساطیر یونان را دستمایۀ آفرینش رمانی قرار داده که در قالب و هیئت داستانی از گذشته‌های دور، از یکی از دغدغه‌های همیشگی انسان در اعصار گوناگون تاریخ سخن می‌گوید.
کتاب «به‌سوی آزادی» داستان قدیمی اما کهنه‌نشدنیِ خواستِ آزادی و تلاش برای تحقق آن است؛ داستانی که تا ظلم و استبداد و آزادی‌ستیزی در جهان برجاست، موضوعیت‌اش از میان نخواهد رفت و تکراری نخواهد شد.
کتاب «به‌سوی آزادی» رمانی در ستایش آزادی و آزادی‌خواهان است و در نکوهش مستبدانِ آزادی‌ستیز.

مروری بر کتاب «به‌سوی آزادی»
نیکوس کازانتزاکیس در کتاب «به‌سوی آزادی» از آرمان آزادی و تلاش آدمیان برای تحقق این آرمان سخن می‌گوید و روایتی از آزادی و ستیز با استبداد برمی‌سازد که برپایۀ یک اسطورۀ یونانی متعلق به کرت بنا شده است.
داستان کتاب «به‌سوی آزادی» ریشه در اسطوره‌ای قدیمی در یونان باستان دارد که دربارۀ هیولایی زندانی در هزارتو است؛ هیولایی با سرِ گاوِ نر و بدن انسان، که خوراکش جوانان آتنی هستند. کازانتزاکیس در کتاب «به‌سوی آزادی» اسطورۀ مینوتور را، که نام همان هیولای زندانی در هزارتو است، دستمایۀ نگارش رمانی دربارۀ مبارزه با ظلم و استبداد و تلاش برای تحقق آزادی قرار داده است.
ماجرای کتاب «به‌سوی آزادی» دربارۀ شاهزاده تسئوس، پسر پادشاه آتن، و مبارزۀ او برای آزادی کشور خود است. داستان از این قرار است که آتن زیر سلطۀ مینوس، که شاهی پیر و فاسد و تمامیت‌خواه و مستبد است، قرار دارد و پادشاهیِ مینوس، عرصه را بر همگان تنگ کرده است.
مردم، هر بهار، باید جوانانی را به کاخ مینوس تقدیم کنند که هیولای مینوتور آن‌ها را خوراک خود کند. مینوتور، چنانکه پیش‌تر گفته شد، هیولایی با بدن انسان و سرِ گاوِ نر است. او در هزارتویی در کاخ پادشاه زندانی است و خود پادشاه هم به‌ندرت او را می‌بیند.
تسئوس، که شاهزاده‌ای آزادی‌خواه است، بر آن می‌شود که به هر ترفندی که شده به هزارتوی مینوتور راه یابد و با کشتن مینوتور، آزادی آتن را رقم زند. در این راه، گروهی از آزادی‌خواهان با تسئوس همراه می‌شوند و او را یاری می‌کنند تا پادشاه پیر و فاسد و مستبد را از تخت به زیر کشد و بساط استبداد را برچیند و تمدنی جوان را بر سر کار آورد.

دربارۀ نیکوس کازانتزاکیس، نویسندۀ کتاب «به‌سوی آزادی»
نیکوس کازانتزاکیس (Νίκος Καζαντζάκης)، متولد 1883 و درگذشته به سال 1957، شاعر، داستان‌نویس، جستارنویس، سفرنامه‌نویس، فیلسوف، نمایشنامه‌نویس، روزنامه‌نگار و مترجم یونانی بود.
از کازانتزاکیس به‌عنوان غول ادبیات مدرن یونان یاد می‌شود. او بارها جزو نامزدهای جایزۀ نوبل ادبی بوده است. آن‌چه شهرت کازانتزاکیس را هرچه بیشتر در دنیای انگلیسی‌زبان گسترش داد اقتباس‌های سینمایی از دو رمان او، یکی «زوربای یونانی» و دیگری «آخرین وسوسۀ مسیح»، بود که اولی را مایکل کاکویانیس و دومی را مارتین اسکورسیزی به فیلم تبدیل کرد. موسیقی متن فیلم «زوربای یونانی»، که میکیس تئودوراکیس سازندۀ آن بود، از موسیقی‌های فیلم مشهور تاریخ سینماست.
کازانتزاکیس، مترجم هم بود آثاری مهم و کلاسیک را به یونانی جدید ترجمه کرد که از جملۀ آن‌ها می‌توان به کتاب‌های «منشاء انواع»، «کمدی الهی» و «چنین گفت زرتشت» اشاره کرد. او خود را عمدتاً متأثر از فروید، نیچه، الهیات بودایی و اندیشه‌های مارکسیستی می‌دانست. همچنین از تأثیر هانری برگسون و اندیشه‌های اگزیستانسیالیستی بر آثار و اندیشه‌های کازانتزاکیس سخن گفته‌اند.
عناصر سازندۀ فرهنگ یونانیِ بعد از جنگ جهانی دوم، از مذهب گرفته تا ملی‌گرایی و باورهای سیاسی و جنگ داخلی یونان و نقش‌های جنسیتی و مهاجرت، مضامین اصلی آثار کازانتزاکیس را تشکیل می‌دهند. او همچنین در آثارش به بررسی موقعیت یونان، به‌عنوان یک مکان فیزیکی و معنویِ نه یکسره متعلق به غرب و نه یکسره متعلق به شرق، می‌پردازد. از یونانِ مدّ نظر کازانتزاکیس به‌مثابه منطقه‌ای یاد شده که در آن غریزۀ شرقی با عقلانیت غربی می‌آمیزد.
از دیگر آثار نیکوس کازانتزاکیس می‌توان به کتاب‌های «مسیح بازمصلوب»، «آزادی یا مرگ» و «گزارش به خاک یونان» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «به‌سوی آزادی»
کتاب «به‌سوی آزادی» با ترجمۀ محمد دهقانی، به‌همراه یادداشتی از مترجم، در نشر مَد منتشر شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه در انتشارات جامی به چاپ رسیده بود.
دکتر محمد دهقانی، متولد 1344 در اراک، مؤلف، مترجم، منتقد ادبی، استاد دانشگاه و روزنامه‌نگار ایرانی است. دهقانی دارای لیسانس زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه چمران اهواز، فوق لیسانس زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی مشهد و دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است. او پایان‌نامۀ دکترای خود را دربارۀ تاریخ نقد ادبی در ایران و به‌راهنمایی دکتر عبدالحسین زرین‌کوب به نگارش درآورد. دهقانی عضو سابق هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران و یک سال تحصیلی هم استاد مدعو در دانشگاه پکن بوده است.
دهقانی همچنین همکاری با نشریاتی چون «نگاه نو» و «فصلنامۀ نقد کتاب ادبیات» را در کارنامۀ کاری خود دارد.
او دیپلم افتخار انجمن ادبی پارناسوس یونان را، برای ترجمۀ آثار نیکوس کازانتزاکیس، و نیز جایزۀ بهترین نقد کتاب در حوزۀ تاریخ و جغرافیا را از خانۀ کتاب ایران گرفته است.
از آثار تألیفی محمد دهقانی می‌توان به کتاب‌های «ترجمۀ تفسیر طبری»، «شاهنامۀ فردوسی»، «ابن سینا» و «محمد بن زکریای رازی» از مجموعۀ «تاریخ و ادبیات ایران»، «حدیث خداوندی و بندگی: تحلیل تاریخ بیهقی از دیدگاه ادبی، اجتماعی و روان‌شناختی» و «یادداشت‌های پکن» و از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «تاریخ‌نگاری فارسی: سامانیان، غزنویان، سلجوقیان»، «تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل بویه»، «گدا» و «چین و ژاپن» اشاره کرد.