دروازه خورشید

رمان «دروازه خورشید» اثر الیاس خوری
روایتِ رنجِ بی‌سرزمینی، بی‌پناهی، آوارگی و اردوگاه. الیاس خوری در رمان «دروازه خورشید» از رنج‌ها و مصائب فلسطینیان آواره از سرزمین‌شان می‌گوید و از آوارگی و پناهندگی و نیز از عشق و زندگی و مبارزه و رؤیای آزادی.
رمان «دروازه خورشید»، با عنوان اصلی «باب‌الشمس»، از رمان‌های مطرح الیاس خوری و از آثار برجستۀ ادبیات مدرن عربی است. این رمان از طرف کانون نویسندگان عرب در رتبۀ چهل‌ودوم از صد کتاب برتر عربی قرار داده شده است. رمان «دروازه خورشید» همچنین توجه و تحسین جهان انگلیسی ‌زبان را برانگیخت و بعد از این‌که در سال 2006 به زبان انگلیسی ترجمه شد در فهرست صد کتاب برتر سال «نیویورک تایمز» قرار گرفت و چند نشریۀ انگلیسی‌‌ زبان دیگر، نظیر «دیلی تلگراف» و «ساندی تلگراف» و «لس‌آنجلس تایمز» و ضمیمۀ جهان کتابِ «واشنگتن پست»، آن را ستایش کردند.
براساس رمان «دروازه خورشید» فیلمی به همین نام نیز در سال 2004 به‌کارگردانی یُسری نصرالله، کارگردان مصری، ساخته شده است.
متن اصلی رمان «دروازه خورشید» نخستین بار در سال 1998 به زبان عربی منتشر شده است. این رمان ماحصل گفت‌وگوهای الیاس خوری با بسیاری از پناهندگان فلسطینی ساکن اردوگاه‌ها و شنیدن خاطرات و حرف و سخن‌های آن‌ها‌ و نیز تحقیق در اسناد و منابع مختلف مربوط به وقایعی است که در رمان از آن‌ها سخن رفته است.

مروری بر رمان «دروازه خورشید»
رمان «دروازه خورشید» ترکیبی است از مجموعۀ خرده‌روایت‌ها و قصه‌های متعدد که در کنار هم تصویری از یک دوران را به‌دست می‌دهند. الیاس خوری در رمان «دروازه خورشید» تاریخ را از زبان مردم گمنام و به زبان ادبیات روایت می‌کند. تاریخ در رمان «دروازه خورشید» متنی تکه‌تکه است که باید هر تکه از آن را از گوشه‌ای جمع کرد و کنار هم نهاد تا به تصویری کلی و چندوجهی از آن دست یافت. «دروازه خورشید» روایتگر تاریخ شقاوت و کشتار و آوارگی و بی‌خانگی و نیز روایتگر تاریخ رنج و مقاومت و مبارزه است؛ روایتگر آنچه بر سر فلسطینیان آمد؛ روایتگر جنگ داخلی لبنان و آنچه در اردوگاه‌ها گذشت؛ روایتگر فاجعه و درد. خوری در «دروازه خورشید» حماسه و تراژدی را به‌هم آمیخته تا از درد مردمی بگوید که چه بسا نامشان در هیچ تاریخ رسمی‌ای ثبت نشده باشد و ثبت نشود؛ مردمی که در رمان «دروازه خورشید» ادبیات زبان آن‌ها شده است؛ مردمی از قشرها و طبقات مختلف.
راوی اصلی رمان «دروازه خورشید» مردی است به نام خلیل که در چین آموزش چریکی و پزشکی دیده و در بیمارستان اردوگاه کار می‌کند. خلیل از بیماری رو به احتضار پرستاری می‌کند و می‌خواهد کاری کند که او زنده بماند. بیمار، که گویی حکم پدر خلیل را دارد و در دوران کودکی خلیل حامی او بوده است، اکنون در کُماست و خلیل یک‌بند برایش قصه می‌گوید؛ قصه‌هایی را که از خود او شنیده و قصه‌های دیگران را و قصه‌های خودش را و مجموع این قصه‌ها روایتگر تاریخ عصری‌اند که وقایع رمان «دروازه خورشید» به آن مربوط‌اند. به جز این مردِ رو به احتضار، شخصیت دیگری که در رمان «دروازه خورشید» حضوری پررنگ دارد زنی است به نام اُم‌ّحسن که راوی در ابتدای رمان از مرگ او خبر می‌دهد. اُمّ‌حسن قابلۀ اردوگاه شتیلا بوده و همۀ بچه‌هایی را که در این اردوگاه زاده شده‌اند او از شکم مادرانشان بیرون آورده است. از همین رو او را مادر صدا می‌زنند. مادری مُرده و پدری در حال احتضار؛ الیاس خوری این‌گونه گویا قصۀ بی‌سرزمینی را به قصۀ یتیم‌شدگی پیوند می‌زند.
چنانکه در مقدمۀ نرگس قندیل‌زاده بر ترجمۀ فارسی رمان «دروازه خورشید» آمده است، در این رمان «آنچه در فضای بسیاری از قصه‌ها موج می‌زند عدم قطعیت است، نه‌فقط به دلیل تعدد راویان، بلکه حتی به علت تعدد روایت‌های راوی واحد از پدیده واحد؛ یا برای خاطر خود خلیل که ختم ماجرایی را جوری به جز آنچه رخ داده می‌خواهد و درباره ماجراهایی همۀ حالت‌های محتمل را طرح می‌کند و نمی‌داند کدام‌یک سهمی از واقعیت دارد و کدام بی‌اساس است. به‌علاوه، سطحی از اختلال هویت و گسیختگی روانی هم خصوصاً در ابهام برخی قصه‌های مربوط به خود او اثر دارد.»

درباره الیاس خوری، نویسنده رمان «دروازه خورشید»
الیاس خوری، متولد 1948، داستان‌نویس، روزنامه‌نگار، منتقد ادبی و نمایشنامه‌نویس لبنانی است. خوری در خانواده‌ای مسیحی در بیروت متولد شد. او در جنگ داخلی لبنان با جبهۀ نیروهای چپ‌گرا، ملی‌گرا و فلسطینی همراه شد. خوری به‌عنوان روزنامه‌نگار با نشریات مختلفی همکاری کرده است. مدتی سرویراستار و سردبیر مجلۀ «الکَرمِل» بود که محمود درویش، شاعر مشهور فلسطینی، آن را درمی‌آورد. مدتی در روزنامه‌های «النهار» و «السفیر» مقاله‌های فرهنگی می‌نوشت و مدتی هم عضو شورای تحریریۀ مجلۀ «مواقف» بود که ادونیس، شاعر مشهور اهل سوریه، آن را درمی‌آورد. او، به جز این نشریات، با نشریات دیگری نیز همکاری کرده است. الیاس خوری اکنون سردبیر مجلۀ «مطالعات فلسطین» است. اداره تئاتر بیروت و تدریس ادبیات عربی و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه امریکایی بیروت و دانشگاه کلمبیا در نیویورک از دیگر فعالیت‌های اوست. از دیگر آثار الیاس خوری می‌توان به «کوه کوچک» و «سرزمین غریبان» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی رمان «دروازه خورشید»
رمان «دروازه خورشید» با ترجمه و مقدمۀ نرگس قندیل‌زاده در نشر نی منتشر شده است. نرگس قندیل‌زاده، متولد 1345، مترجم ادبیات عرب است. «دانوب خاکستری» و «اسفار سخن» دیگر آثاری‌اند که او از ادبیات عرب به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ رمان «دروازه خورشید» در گودریدز: 3.91 از 5.