ژنرال ارتش مرده

کتاب «ژنرال ارتش مرده» اثر اسماعیل کاداره
رمانی که کابوس دیرپای جنگ و بیهودگی و تباهی آن را تجسم می‌بخشد. اسماعیل کاداره در کتاب «ژنرال ارتش مرده» با روایت قصه‌ای که وقایع آن در آلبانی و حدود بیست سال بعد از جنگ جهانی دوم اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد که جنگ اگرچه تمام می‌شود اما کابوس و عذاب و وحشت و تباهی برآمده از آن و تأثیرات ویرانگرش به‌راحتی تمام نمی‌شود و تا سال‌های سال باقی می‌ماند و اگر هم دمی فراموش شود و مخفی بماند دوباره از جایی سربرمی‌آورد.
کتاب «ژنرال ارتش مرده» اولین رمانی بود که از کاداره منتشر شد. متن اصلی این رمان اولین بار در سال 1963، با عنوان Gjenerali i ushtrisë së vdekur، به زبان آلبانیایی به چاپ رسید.
کتاب «ژنرال ارتش مرده» از رمان‌های مطرح ضدّ جنگ و تحسین‌شده‌ترین رمان اسماعیل کاداره است. نام این رمان در فهرست صد کتاب قرن لوموند هم آمده و براساس آن اقتباس‌های سینمایی و تئاتری هم انجام شده است.
یکی از اقتباس‌های سینمایی از کتاب «ژنرال ارتش مرده» فیلمی ایتالیایی به همین نام و به‌کارگردانی لوچانو توولی است که مارچلو ماسترویانی، آنوک اِمه و میشل پیکولی در آن ایفای نقش کرده‌اند. همچنین برتران تاورنیه، فیلمساز فرانسوی، فیلم «زندگی و دیگر هیچ امّا»، به‌بازیگری فیلیپ نوآره، را براساس این رمان ساخته است.
از کتاب «ژنرال ارتش مرده» در خود آلبانی هم اقتباس سینمایی ساخته شده است.

مروری بر کتاب «ژنرال ارتش مرده»
اسماعیل کاداره در کتاب «ژنرال ارتش مرده» ماجرای یک ژنرال ایتالیایی را روایت می‌کند که حدود بیست سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم، به‌جستجوی اجساد سربازانی که در این جنگ و در جریان حملۀ ایتالیا به آلبانی کشته شده‌اند، به آلبانی رفته تا این جسدها را از زیر خروارها خاک بیرون بکشد. این جسدها در روستایی دفن شده‌اند و کارِ جستجو و یافتن و شناسایی و جمع‌آوری آن‌ها کاری دشوار و طاقت‌فرسا است.
در کتاب «ژنرال ارتش مرده» می‌بینیم که ژنرال ایتالیایی در ابتدا با جلال و جبروت و با این تصورِ برآمده از تبلیغات رسمی که برای انجام یک مأموریت بزرگِ ملی‌میهنی و آفریدن یک حماسۀ بزرگ به آلبانی اعزام شده، جستجوی خود را آغاز می‌کند اما هرچه در مأموریت خود پیش‌تر می‌رود آن خیال‌پردازی‌های شکوهمند و حماسی جای خود را به نومیدی و یأس و احساس پوچی و سرخوردگی می‌دهند.
ژنرال، با بیرون کشیدن اجساد سربازان از زیر خاک، خود را میان ارتشی مرده می‌یابد و گویی حقیقت جنگ، که چیزی به‌جز مرگ و تباهی برای هیچ‌وپوچ نیست، چون کابوسی بر او آشکار می‌شود. او حالا در احاطۀ اجساد سربازانی است که برای هیچ‌وپوچ کشته شده‌اند.
از طرفی کشیشی که در کتاب «ژنرال ارتش مرده» ژنرال را در مأموریتش همراهی می‌کند به او هشدار می‌دهد که مراقب کاری که در خاک آلبانیایی‌ها انجام می‌دهد باشد چون این نبش قبر برای مردم روستایی که او برای انجام مأموریتش به آن‌جا رفته است معنای خوبی ندارد و آن‌ها اگرچه سکوت کرده‌اند اما به‌نحوی انتقام خود را خواهند گرفت.
کاداره در کتاب «ژنرال ارتش مرده»، از خلال نقل ماهرانۀ قصه‌ای جذاب با سوژه‌ای بدیع، تصویری تلخ و تکان‌دهنده از خشونت و بیهودگی جنگ و عواقب شوم آن و سربازانی که در جنگ قربانی جاه‌طلبی‌های صاحبان قدرت می‌شوند به دست می‌دهد و رمان را به صحنۀ بحث‌هایی بنیادین و تأمل‌برانگیز درباب جنگ بدل می‌کند.

دربارۀ اسماعیل کاداره، نویسندۀ کتاب «ژنرال ارتش مرده»
اسماعیل کاداره (Ismail Kadare)، متولد 1936، داستان‌نویس، شاعر، جستارنویس، فیلمنامه‌نویس، نمایشنامه‌نویس و روزنامه‌نگار آلبانیایی است. او همسر هلنا کاداره، داستان‌نویس، فیلمنامه‌نویس و مترجم آلبانیایی و پدر بسیانا کاداره، دیپلمات آلبانیایی، است.
اسماعیل کاداره یک چهرۀ برجستۀ ادبی و یک روشنفکر بین‌المللی است. او بابت آثارش جوایز زیادی گرفته که از جملۀ آن‌ها می‌توان به جایزۀ من بوکرِ سال 2005 اشاره کرد. او همچنین جزو نویسندگانی است که نامشان کم‌وبیش پای ثابت گمانه‌زنی‌های مربوط به جایزۀ نوبل ادبیات است.
کاداره را با نیکلای گوگول، فرانتس کافکا، جورج اورول، میلان کوندرا، گابریل گارسیا مارکز و بالزاک مقایسه کرده‌اند. از کاداره همچنین به‌عنوان یکی از بزرگترین نویسندگان و روشنفکران قرن بیستم و بیست‌ویکم و صدایی جهانی علیه توتالیتاریسم یاد می‌شود. او از نویسندگانی است که دوره‌ای از زندگی حرفه‌ای‌اش را در آلبانی کمونیستی و تحت فشار خفقان و سانسور گذرانده و بابت نوشته‌هایش آزارها دیده است. سه رمان کاداره در زمانی که او هنوز در آلبانیِ کمونیستی زندگی می‌کرد در آن کشور ممنوع شد و کاداره برای فرار از سانسور به ترفندهایی مانند تمثیل و افسانه و کنایه و رمز متوسل شد.
کاداره از منتقدان جدی و سرسخت سیاست‌های سختگیرانۀ آلبانیِ کمونیستی بود. او سرانجام در سال 1990 به فرانسه پناهنده شد چون در آلبانی به‌شدت زیر فشار حکومت بود و از طرف پلیس مخفی امنیت این کشور تهدید می‌شد.
نیویورک تایمز اسماعیل کاداره را یک شخصیت ملی توصیف می‌کند و ضمن مقایسۀ محبوبیت او در آلبانی با محبوبیت مارک تواین در امریکا، می‌نویسد: «به‌سختی می‌توان خانواده‌ای آلبانیایی را بدون کتابی از کاداره یافت.»
گفتنی است که از دهۀ 90 میلادی هر دو حزب بزرگ سیاسی در آلبانی از کاداره خواسته‌اند که نامزد ریاست ‌جمهوری این کشور شود اما او قبول نکرده است.
کتاب «ژنرال ارتش مرده»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، اولین رمانی بود که از کاداره منتشر شد. البته او قبل از این رمان، یک رمان دیگر هم نوشته بود که متن کامل آن، به‌دلیل سانسور، بسیار دیر به چاپ رسید. کاداره با کتاب «ژنرال ارتش مرده» و ترجمۀ این کتاب به زبان فرانسوی، به شهرتی ورای مرزهای آلبانی دست یافت اگرچه منتقدان رسمی آلبانیِ کمونیست، این رمان را به این دلیل که در چارچوب‌ها و قالب‌های ادبیات رئالیسم سوسیالیستی نوشته نشده بود، مورد انتقاد قرار دادند و به آن تاختند. کاداره پیش از انتشار کتاب «ژنرال ارتش مرده»، بیشتر بر سرودن شعر تمرکز داشت و در آلبانی او را به‌عنوان شاعر می‌شناختند.
از دیگر آثار اسماعیل کاداره می‌توان به کتاب‌های «زمستان سخت»، «کاخ رویاها»، «آوریل نافرجام»، «دخترِ آگامِمنون»، «عُقاب» و «سریر سرخ» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «ژنرال ارتش مرده»
کتاب «ژنرال ارتش مرده» با ترجمۀ محمود گودرزی در نشر افق منتشر شده است. این ترجمه براساس ترجمۀ فرانسوی این رمان انجام شده و مبنای آن نسخۀ نهایی ترجمۀ فرانسوی، منتشرشده در انتشارات فایار، بوده است.
محمود گودرزی، متولد 1356، مترجم ایرانی است. گودرزی فارغ‌التحصیل کارشناسی ادبیات فرانسه از دانشگاه تهران است. از او ترجمه‌های مختلفی از ادبیات داستانی کلاسیک و مدرن جهان منتشر شده که بعضی از آن‌ها عبارتند از: «کاندید یا خوش‌باوری»، «سفرهای گالیور»، «پی‌یر و ژان»، «دراکولا»، «شکار و تاریکی»، «اتاق قرمز»، «شاهین مالت»، «بَری لیندون» و «عُقاب».
گودرزی همچنین آثاری را در زمینۀ کتاب کودک و نوجوان، زندگی‌نامه و ادبیات نمایشی به فارسی ترجمه کرده‌ است که از آن جمله می‌توان به کتاب‌های «سندباد (سفر به سوی خطر)»، «محمد علی: سلطان رینگ»، «گابریل گارسیا مارکز»، «جرم داریم تا جرم» و «وودی آلن» اشاره کرد.
از کتاب «ژنرال ارتش مرده» سال‌ها پیش ترجمۀ دیگری هم منتشر شده که مترجم آن مجید حاتم و ناشرش انتشارات فکر روز است.