بازنشسته

کتاب «بازنشسته» اثر ناتمام فریدریش دورنمات و تمام‌شده به‌قلم اورس ویدمر
یک رمان پلیسیِ مفرح و طنزآمیزِ ناتمام دربارۀ کارهایی ناتمام. کتاب «بازنشسته»، با عنوان اصلی Der Pensionierte، پنجمین و آخرین رمان پلیسی – جنایی فریدریش دورنمات و البته رمانی ناتمام از اوست که اورس ویدمر پایانی بر آن نگاشته است.
کتاب «بازنشسته» هم رمانی ناتمام است و هم رمانی دربارۀ کارهای ناتمام‌ماندۀ یک بازرس بازنشسته. دورنمات در کتاب «بازنشسته» ژانر پلیسی – جنایی را، که نوشتن در آن یکی از تخصص‌ها و علاقه‌های او بود، زمینه‌ای قرار داده تا از خلال این ژانر به یکی از دغدغه‌های همیشگی خود، یعنی عدالت، بپردازد.
کتاب «بازنشسته» یک رمان پلیسی آمیخته به طنز و شوخ‌طبعی است که هم خواننده را سرگرم می‌کند و می‌خنداند و دنبال خود می‌کشاند و هم دستمایه‌ای است برای تأمل درباب مفهوم عدالت و اجرای آن. به‌قول محمود حسینی‌زاد در مقدمه‌ای که بر ترجمۀ فارسی کتاب «بازنشسته» نوشته است «دورنمات که از عدالت و اعتبار قوانین و اجرای قانون برداشت دیگری دارد – و در واقع، باید گفت چندان دلِ خوشی ندارد – در بازنشسته واقعاً زده به سیم آخر!»
روزنامۀ «تاگس اشپیگل» در وصف کتاب «بازنشسته» می‌نویسد: «این داستان خارق‌العاده است. داستانی پر از مهر و عاطفه؛ اثری گروتسک پر از اشاره و کنایه به جامعه‌ای شکم‌سیر.»
متن اصلی کتاب «بازنشسته» اولین بار در سال 1995 و متنِ کامل‌شدۀ آن توسط اورس ویدمر، که اساس ترجمۀ فارسی کتاب «بازنشسته» است، اولین بار در سال 1997 منتشر شده است. این رمان، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، پنجمین رمان پلیسی فریدریش دورنمات است. چهار رمانِ پلیسی دیگر دورنمات، به‌ترتیب زمان انتشار، عبارتند از: «قاضی و جلادش»، «سوء‌ظن»، «قول» و «عدالت».

مروری بر کتاب «بازنشسته»
شخصیت اصلی کتاب «بازنشسته» یک بازرس پلیس بازنشسته به نام گوتلیب هُش‌اشتتلر است؛ بازرسی شکم‌پرست و به‌لحاظ خُلق‌وخو بسیار شبیه بازرس برلاخ که در دو رمان از چهار رمان پلیسی دیگر دورنمات، یعنی رمان‌های «قاضی و جلادش» و «سوء‌ظن»، به‌عنوان شخصیت اصلی حضور دارد.
بازرس هُش‌اشتتلرِ کتاب «بازنشسته» از همان ابتدای کتاب معلوم است که خلق‌وخویی متعارف ندارد. او آدمی درستکار و بی‌ادعاست که راجع به خودش و کاری که می‌کند توهم و جاه‌طلبی ندارد و گویی به‌دلیل درستکاری و رُک‌گویی و مثل کارمندان عادی نبودن، نتوانسته به مقام فرماندهی ترفیع یابد. ضمناً یکی از نقاط ضعف او، که دستگاه پلیس را شاکی کرده و پلیس همین را بهانه‌ای برای بازنشسته کردن او در شصت‌سالگی کرده، این است که مدام ازدواج می‌کند و زن طلاق می‌دهد و هنگام بازنشستگی‌اش هم دارد از زن هفتمش طلاق می‌گیرد.
خلاصه اینکه در کتاب «بازنشسته» با یک بازرس عجیب‌وغریب و نامتعارف روبه‌روییم؛ بازرسی که در آستانۀ بازنشستگی تصمیم گرفته کارهای ناتمامی را تمام کند، پس بر آن می‌شود که برود سراغ مجرمان و خلافکارهایی که در دوران خدمتش در ادارۀ پلیس، به‌دلایل انسانی و یا به‌دلیل بدبینی و بی‌اعتمادی‌اش به قانون و ناعادلانه دانستن قوانین، نگذاشته بوده گیر پلیس بیفتند و مجازات شوند.
گفتنی است که دورنمات در کتاب «بازنشسته» اشاراتی غیرمستقیم هم به خودش دارد و همچنین در بخش پایانی این رمان، که توسط اورس ویدمر کامل شده است، دورنمات با نام خودش حضور می‌یابد.

دربارۀ فریدریش دورنمات، نویسندۀ کتاب «بازنشسته»
فریدریش دورنمات (Friedrich Dürrenmatt)، متولد 1921 و درگذشته به سال 1990، نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس سوییسی است. دورنمات نمایشنامه‌نویسی آوانگارد و از طرفداران تئاتر حماسی بود. آثار دورنمات، چه نمایشنامه‌ها و چه آثار داستانی او، آثاری انتقادی دربارۀ انسان و جامعه و دارای وجوهی اجتماعی و فلسفی هستند. او در آثارش به مسائلی چون اخلاقیات و عدالت و مناسبات پیچیدۀ انسان‌ها با یکدیگر می‌پردازد. طنز هولناک از ویژگی‌های مهم و قابل توجه آثار دورنمات است.
دورنمات یکی از اعضای گروه اولتن، گروهی متشکل از نویسندگان چپ سوییسی، بود که مرتباً در رستورانی در شهر اولتن دور هم جمع می‌شدند.
آثار دورنمات دستمایۀ اقتباس‌های سینمایی هم قرار گرفته‌اند. از جملۀ این اقتباس‌ها می‌توان به فیلم «قول»، به‌کارگردانی شان پن و بازیگری جک نیکلسون، اشاره کرد که براساس کتاب «قول»، سومین رمان پلیسی دورنمات، ساخته شده است.
از دیگر اقتباس‌های سینمایی از آثار دورنمات، فیلم «پایان بازی»، به‌کارگردانی ماکسیمیلیان شل، است که براساس کتاب «قاضی و جلادش»، اولین رمان پلیسی دورنمات، ساخته شده است. گفتنی است که در این فیلم، خود دورنمات هم در دو صحنه ظاهر می‌شود.
از آثار فریدریش دورنمات می‌توان به نمایشنامه‌های «ملاقات بانوی سالخورده»، «فیزیکدان‌ها»، «ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی» و «بازی استریندبرگ» و رمان‌های «عدالت» و «یونانی خواستار همسری یونانی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «بازنشسته»
کتاب «بازنشسته» با ترجمه و مقدمۀ محمود حسینی‌زاد و یادداشتی از مترجم با عنوان «بازرسی شبیه دورنمات» و نیز مقاله‌ای از برنهارد شلینک، نویسندۀ آلمانی، دربارۀ این رمان، در نشر برج منتشر شده است.
محمود حسینی‌زاد، متولد 1325 در فیروزکوه، مترجم، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس و منتقد ایرانی است. حسینی‌زاد از مترجمان ادبیات آلمانی‌زبان به فارسی و یکی از برگزیدگان مدال گوته در سال 2013، به‌همراه پترس مارکاریس، نویسندۀ یونانی، و نوین کیشور، مؤسس انتشارات سیگال در کلکته، است.
انستیتو گوته از حسینی‌زاد به‌عنوان مهم‌ترین مترجم ادبیات آلمانی‌زبان معاصر به زبان فارسی یاد کرده است.
حسینی‌زاد دارای فوق لیسانس علوم سیاسی از دانشگاه مونیخ و نیز دارای دیپلم زبان آلمانی است. او مترجم رسمی است و تدریس زبان آلمانی در دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه آزاد اسلامی را هم در کارنامۀ کاری خود دارد و نیز همکاری‌هایی با صدا و سیما داشته است. داستان‌نویسی، نمایشنامه‌نویسی، نقاشی و نوشتن نقد و یادداشت دربارۀ کتاب و ادبیات و فیلم برای مطبوعات از دیگر فعالیت‌های محمود حسینی‌زاد است.
او برای یکی از نمایشنامه‌هایش، با عنوان «نهاده سر غریبانه به دیوار»، از دانشکدۀ هنرهای دراماتیک و برای نمایشنامۀ دیگرش، با عنوان «تگرگ آمد امسال بر سان مرگ»، از جشنوارۀ توس لوح تقدیر گرفته است.
از کتاب «بیست زخمِ کاری» محمود حسینی‌زاد، که رمانی براساس «مکبث» ویلیام شکسپیر است، سریالی با عنوان «زخم کاری» ساخته شده است.
از دیگر آثار داستانی محمود حسینی‌زاد می‌توان به مجموعه داستان‌های «سیاهیِ چسبناک شب» و «آسمان، کیپِ ابر» و از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «قاضی و جلادش»، «سوء‌ظن»، «قول»، «عدالت»، «آقای آدامسون»، «مثلاً برادرم»، «موبایل»، «آلیس» و «لتی‌پارک» اشاره کرد.