بین القصرین

کتاب «بین‌القصرین» اثر نجیب محفوظ
اولین کتاب از سه‌گانه‌ای معروف به «سه‌گانۀ قاهره» که نجیب محفوظ به‌خاطرش در سال 1988 جایزۀ نوبل ادبیات را گرفت. کتاب «بین‌القصرین» سرآغاز سه رمان مفصل و قصه‌‌ای درازآهنگ است که در آن، سرگذشت پر از فراز و نشیب خانواده‌ای در قاهره، در پس‌زمینه‌ای از مقطعی از تاریخ مصر در سال‌های آغازین قرن بیستم، روایت می‌شود.
کتاب «بین‌القصرین» اولین رمان از سه‌گانه‌ای است که با این کتاب آغاز می‌شود و با کتاب «قصرالشوق»، که دومین رمان از این سه‌گانه است، ادامه می‌یابد و با کتاب «سُکَّریه» به انجام می‌رسد.
نجیب محفوظ در کتاب «بین‌القصرین» و دو بخش دیگر «سه‌گانۀ قاهره» در کسوت یک نویسندۀ رئالیست چیره‌دست و ریزبین ظاهر می‌شود و خواننده را به یاد رئالیست‌های بزرگ ادبیات کلاسیک قرن نوزدهم اروپا می‌اندازد. او در این سه رمان، تحولات فرهنگی و فکری و اجتماعی و سیاسی مصر را، در دورانی که وقایع «سه‌گانۀ قاهره» در آن اتفاق می‌افتد و از خلال نقل قصۀ سه نسل از خانواده‌ای در قاهره، به تصویر می‌کشد و نیز قصۀ گذار مصر از سنت به مدرنیته را روایت می‌کند.
گفتنی‌ست که عنوان کتاب «بین‌القصرین» و نیز عنوان‌های دو رمان دیگر «سه‌گانۀ قاهره» نام‌های محلاتی در شهرِ قاهره هستند.
متن اصلی کتاب «بین‌القصرین» اولین بار در سال 1956 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «بین‌القصرین»
وقایع کتاب «بین‌القصرین» از سال 1917، یعنی زمانی که جهان هنوز درگیر جنگ جهانی اول است، آغاز می‌شود و در سال 1919، سالی که انقلاب مصر اتفاق می‌افتد، پایان می‌یابد.
داستان کتاب «بین‌القصرین» دربارۀ مردی به نام سید احمد عبدالجواد و خانوادۀ اوست. احمد عبدالجواد مردی است که با خانواده‌اش رفتاری خشن و مستبدانه دارد و قوانینی متعصبانه و سختگیرانه را در خانه وضع کرده است اما بیرونِ خانه، مردی عیاش و خوشگذران و نیز خوش‌رو و خوش‌برخورد است.
کتاب «بین‌القصرین» با ارائۀ تصویری از تنهایی امینه، همسر عبدالجواد که زنی سنتی و خرافی و تابع اوامر شوهر است، و انتظار او برای به خانه برگشتنِ شوهرش، که طبق معمول تا دیروقت شب به عیاشی در بیرونِ خانه مشغول است، آغاز می‌شود و با نقل آنچه در خانوادۀ عبدالجواد بین زن و شوهر و فرزندانشان اتفاق می‌افتد و نیز نقل زندگی عیاشانۀ عبدالجواد، در بیرون از خانه و پنهان از چشم زن و فرزندانش، ادامه می‌یابد و در ادامۀ رمان می‌بینیم که پسران عبدالجواد از عیاشی‌های پدرشان باخبر می‌شوند.
نجیب محفوظ در کتاب «بین‌القصرین» اقتدار و استبداد پدرسالارانه در خانوادۀ عبدالجواد را به استبداد حاکم بر جامعه و اقتدار سیاسی پیوند می‌دهد و این‌گونه است که مسائل شخصی خانوادۀ عبدالجواد به مسائل عمومی جامعۀ مصر در اوایل قرن بیستم تعمیم می‌یابد و ضمناً مسائل و کشمکش‌های انسانیِ جهانشمولی را که هر انسانی در هرکجای دنیا ممکن است با آن‌ها درگیر باشد به تصویر می‌کشد.
رنج و تنهایی و ترس‌ها و اضطراب‌های زنانِ گرفتار در جوامع سنتیِ مردسالار و نیز اوضاع سیاسی مصر در اوایل قرن بیستم و تقابل سنت و تجدد در جامعه‌ای که تازه در آستانۀ گذار از سنت به مدرنیته است از درونمایه‌های اصلی کتاب «بین‌القصرین» هستند و نجیب محفوظ این‌ها همه را با قصه‌پردازی‌ای ماهرانه روایت می‌کند.

دربارۀ نجیب محفوظ، نویسندۀ کتاب «بین‌القصرین»
نَجیب مَحفوظ عبدالعزیز ابراهیم احمد الباشا، متولد 1911 و درگذشته به سال 2006، داستان‌نویس، فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس مصری و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات سال 1988 است. محفوظ نویسنده‌ای عمدتاً رئالیست بود و نیز از اولین نویسندگان جهانِ عرب که در آثارش به مضامین وجودی و اگزیستانسیالیستی پرداخت.
وقایع رمان‌های نجیب محفوظ همه در مصر اتفاق می‌افتد. آثار او دستمایۀ اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی زیادی قرار گرفته است و در ایران نیز براساس کتاب «کوچه‌ی مدق» او فیلمی به نام «کافه ستاره»، به‌کارگردانی سامان مقدم، ساخته شده است.
«سه‌گانۀ قاهره»، که کتاب «بین‌القصرین» نیز چنانکه پیش‌تر اشاره شد بخشی از آن است، از مهمترین آثار نجیب محفوظ است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های «راه»، «جنایت» و «کافه کَرنَک» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «بین‌القصرین»
کتاب «بین‌القصرین» با ترجمۀ محمدرضا مرعشی‌پور در انتشارات نیلوفر منتشر شده است. محمدرضا مرعشی‌پور، متولد 1326 در شوشتر، مترجم و نویسندۀ ایرانی است. مرعشی‌پور آثار زیادی را از ادبیات عرب، به‌ویژه از نجیب محفوظ، به فارسی ترجمه کرده است. او، به‌جز آثار نویسندگان معاصر عرب، دو کتاب کلاسیک «کلیله و دمنه» و «هزار و یک شب» را نیز، به زبانی ساده و نزدیک به فارسی امروزی و در عین حال ریشه‌دار در ادبیات کلاسیک فارسی، از عربی ترجمه کرده است.
از ترجمه‌های محمدرضا مرعشی‌پور از ادبیات معاصر عرب می‌توان به «قصرالشوق»، «سُکَّریه»، «خواب»، «راه»، «کوچه‌ی مدق» و «تندر» اشاره کرد.
مرعشی‌پور همچنین مجموعه‌ای از قصه‌های قرآن را در کتابی با عنوان «قصّه‌های قرآن، با نگاهی به مثنوی مولوی» گردآوری و بازنویسی کرده است. بازنویسی تاریخ بیهقی در کتابی با عنوان «تاریخ بیهقی به‌روایتی دیگر» از دیگر آثار محمدرضا مرعشی‌پور است.
از کتاب «بین‌القصرین» دو ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است. یکی از این ترجمه‌ها با عنوان «گذر قصر» منتشر شده و مترجم آن م. ح. پرندیان و ناشرش انتشارات روزنه است. ترجمۀ دیگر با عنوان «از قصر تا قصر» به چاپ رسیده و مترجمش سیّد ناصر طباطبایی و ناشر آن انتشارات جامی است.