کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» اثر فيودور داستايفسکي
دو قصه دربار? جنون از دو دوره از نويسندگي فيودور داستايفسکي. کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» ترجم? فارسي دو قصه از داستايفسکي، به نامهاي «قلب ضعيف» و «بوبوک: از يادداشتهاي يک نفر ديگر»، است که، چنانکه در مقدم? يلدا بيدختينژاد بر ترجم? فارسي اين دو قصه اشاره شده، اولي به دور? اول نويسندگي داستايفسکي و دومي به دوران پختگي او تعلق دارد.
داستايفسکي در دو قصهاي که از او در کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» به فارسي ترجمه و منتشر شده، آنگونه که شاخص? سبکي اوست، مهارت خود را در شخصيتپردازي و کندوکاو در احوال متغير و پرتناقض آدمي و بحرانهاي دروني انسان به نمايش ميگذارد و قصههايي دربار? آدمهايي عادي و درعينحال غريب، که غرابت هر انسان عادياي را مينمايانند، خلق ميکند.
متن اصلي قص? «قلب ضعيف» از کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» اولين بار در سال 1848 و متن اصلي قص? «بوبوک» از اين کتاب اولين بار در سال 1873 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «قلب ضعيف و بوبوک»
داستايفسکي استاد نوشتن از جنون و حالات جنونآميز و ماليخوليايي بود و شخصيتهايش را مثل آب خوردن به جنون ميرساند. کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» نيز گواه اين مهارت او در ساختوپرداخت داستانيِ جنون است.
داستايفسکي در هردو قصهاي که از او در کتاب «قلب ضعيف» و «بوبوک» گردآوري و ترجمه شده، بهنحوي به مقول? جنون و حالات جنون پرداخته است، اگرچه جنون شخصيت اصلي قص? «قلب ضعيف» با جنون شخصيت اصلي قص? «بوبوک» متفاوت است.
داستايفسکي در قص? «قلب ضعيف»، با طنزي سياه، از دنياي کارمندي مينويسد و کارمند دونپايهاي را به تصوير ميکشد که از جانب بالادستيِ خود تحقير ميشود و به اين تحقير خو ميگيرد و البته اطاعت محض و بيچونوچرا از بالادستي، سرانجام کارش را به جنون ميکشاند.
شخصيت اصلي قص? «قلب ضعيف» کارمندي است سخت وفادار به رئيس خود و تحت فشار از جانب او. در اين قصه ميبينيم که چگونه وفاداري کارمند به رئيس و پذيرش تحقير و زورگويي رئيس از جانب کارمند، دست آخر کارمند را به جانب جنون سوق ميدهد و ديوانگي او را رقم ميزند.
قص? «قلب ضعيف» از کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» قص? قدرت و تمکين دربرابر قدرت و جنونِ ماحصلِ اين تمکينِ تامّ و تمام است.
اما داستايفسکي در قص? ديگر کتاب «قلب ضعيف و بوبوک»، يعني قص? «بوبوک»، که چنانکه پيشتر اشاره شد آن را در دوران پختگياش نوشته است، از زاويهاي ديگر به مقول? جنون ميپردازد و اينبار شخصيتي اهل ادبيات را خلق ميکند که به جنون دچار شده است. البته بين دو قص? کتاب «قلب ضعيف و بوبوک»، علاوه بر جنون، وجه تشابه ديگري هم هست و آن اين است که شخصيتهاي اصلي هردو قصه، جزو شخصيتهاي حاشيهاي و مغلوب و طردشد? جامعه هستند؛ شخصيتهايي که داستايفسکي همواره در آثارش به آنها نگاهي ويژه دارد.
گفتنيست که، چنانکه در مقدم? مترجم بر کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» توضيح داده شده، متن اصلي قص? «بوبوک» از اين کتاب، وقتي اولين بار منتشر شد، واکنشهايي منفي را از جانب منتقدان همعصرِ داستايفسکي برانگيخت اما بعدها از جانب نويسندگان و منتقدان مختلف، از جمله ميخائيل باختين، مورد ستايش قرار گرفت.
دربار? فيودور داستايفسکي
فيودور ميخايلوويچ داستايفسکي (????? ?????????? ???????????)، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترين نويسندگان کلاسيک قرن نوزدهم و از مهمترين نمايندگان عصر طلايي ادبيات روسيه است.
داستايفسکي نويسندهاي بود با زندگياي پر از اُفتوخيز و تلاطم. يکبار حتي تا دمِ مرگ و پاي جوخ? اعدام رفت اما در آخرين لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهايي را در سيبري زنداني بود. از بيماري صرع نيز رنج ميبُرد و اينها همه، در کنار عوامل و رويدادهايي ديگر، تأثيرات خود را بهنحوي بر جهانبيني و آثار داستانياش به جا گذاشتند.
داستايفسکي در رمانهايش آيند? جهان، برآمدن نظامهاي توتاليتر و بحرانهايي را که انسان مدرن در قرن بيستم قرار بود از سر بگذراند پيشبيني کرده و پرسشها و ترديدهايي را دربار? انسان و انتخابهاي او و نيز درباب مقول? خير و شر و شک و يقين پيش کشيده که همچنان براي انسان قرنِ بيستويکمي نيز مطرح است. شخصيتپردازي قدرتمند و ترسيم ماهران? تلاطمات دروني و پيچيدگيها و تناقضات شخصيتي آدمها و درگيريشان با بحرانهاي وجودي و هستيشناختي، از خلال قصههايي جذاب و پُرکشش، از ويژگيهاي اصلي آثار شاخصِ داستايفسکي هستند. او به ويژه در رمانهاي «جنايت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شياطين» و «ابله» اوج هنر قصهپردازي و نيز عصار? جهانبيني خود را به نمايش گذاشته است. اين رمانها، با گذشت اينهمهسال از نوشتهشدنشان، همچنان تَر و تازه و شادابند و مثل هر اثر بزرگ کلاسيک، همچنان حرفهاي تازه و مهمي براي گفتن دارند.
داستايفسکي روزنامهنگار چيرهدستي هم بود و از سال 1861 تا 1863 ماهنام? «زمان» را سردبيري کرد؛ ماهنامهاي ادبي، سياسي، اقتصادي و فلسفي که لئونيد گروسمن در کتاب «داستايفسکي، زندگي و آثار» از آن بهعنوان «واقعهاي بزرگ در تاريخ مطبوعات روسيه» ياد ميکند و دليل توفيق اين ماهنامه را «قريح? شگفتآور داستايفسکي، شيفتگي آتشينش در طلب انديشههاي نو، روحي? مبارزهجوي او بهعنوان يک نويسند? سياسي و عشق بيآلايشش به آفريدههاي مردم خود» ميداند.
از داستايفسکي، بهجز رمان و داستان کوتاه، نوشتههاي غيرداستاني بسياري هم در موضوعات مختلف به جا مانده است. او همچنين مترجم آثاري از ادبيات آلمان و فرانسه بوده است.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «قلب ضعيف و بوبوک»
کتاب «قلب ضعيف و بوبوک» با ترجمه و مقدم? يلدا بيدختينژاد در نشر چشمه منتشر شده است.
يلدا بيدختينژاد، متولد 1365، مترجم ايراني است. او داراي ليسانس زبان روسي و فوق ليسانس ادبيات روسي از دانشگاه تهران است.
از ترجمههاي يلدا بيدختينژاد ميتوان به کتابهاي «سفرنامهي اروپا: تأملات زمستاني بر تأثرات تابستاني»، «ابليسنامه»، «داستايِفسکي به آنّا» و «تدفينپارتي» اشاره کرد.
