مجمع الجزایر گولاگ 3 جلدی

معرفی کتاب مجمع‌ الجزایر گولاگ

روسیۀ استالینی و اردوگاه‌های کار اجباری در شوروی، به‌روایت الکساندر سولژنیتسین. کتاب سه‌جلدی مجمع‌الجزایر گولاگ، یک متن کلاسیک درباب تصفیه‌های هولناک استالینی و زندگی در اردوگاه‌های کار اجباری شوروی است.
مجمع‌الجزایر گولاگ، نخستین بار در سال 1973 به زبان روسی و در سه جلد در فرانسه منتشر شد، اما طولی نکشید که این کتاب به‌صورت مخفیانه به روسیۀ شوروی راه یافت و به یکی از نمونه‌های کلاسیک ادبیات مخفی و زیرزمینی که «سامیزدات» نامیده می‌شد و در شوروی و دیگر کشورهای کمونیستی در برابر نظام توتالیتر قد علم کرده بود، بدل شد.

دربارۀ کتاب مجمع ‌الجزایر گولاگ

الکساندر سولژنیتسین که خود تجربۀ تلخ و هولناک اسارت در اردوگاه‌های کار اجباری شوروی را که توسط سازمانی موسوم به «گولاگ» اداره می‌شد از سر گذرانده بود، در مجمع‌الجزایر گولاگ این تجربه را با تجربۀ دیگر زندانیان گولاگ و اسناد و مدارکی که در زمان نوشتن این کتاب به آن‌ها دست یافته بود درآمیخت و با طنزی تلخ، تصویری از حکومت وحشت و وضعیت هولناک اردوگاه‌های شوروی ارائه داد.
سولژنیتسین زمانی دست به نگارش مجمع‌الجزایر گولاگ زد که دنیا هنوز آن‌قدرها از آن‌چه در درون کشورهای کمونیستی می‌گذشت خبر نداشت و کمتر کسی می‌دانست که چه جنایت‌هایی در روسیۀ استالینی رخ داده و در اردوگاه‌های کار اجباری شوروی چه می‌گذرد. بنابراین کتاب مجمع‌الجزایر گولاگ یکی از اولین روایت‌های دست‌اول از تاریخ و گولاگ و عصر وحشت در شوروی است؛ روایتی که نویسنده در آن تجربه‌های مستقیم خود و دیگران از گولاگ را به‌مثابه یک داستان واقعی نقل کرده و کتابی پدید آورده که هم مستند است و هم دارای جذابیت‌های داستانی.
جلد اول مجمع‌الجزایر گولاگ آغاز سفر به دل تاریکی روسیۀ کمونیستی و آشنایی با نهاد «گولاگ» به‌عنوان نمودی از نظام مخوف شوروی است. در این مجلد از کتاب، وارد اردوگاه‌های کار اجباری می‌شویم و از دید جزئی‌نگر نویسنده به سیستمی پلیسی و آمیخته به هراس و سوءظن قدم می‌نهیم و محیطی را به تماشا می‌نشینیم که انباشته از ترس و تحقیر و ظلم و رنج و تجسم لگدمال شدن شأن انسانی است. 
سولژنیتسین در جلد اول مجمع‌الجزایر گولاگ از بازداشت و زندان و شرایطی که محبوسین گولاگ در آن به‌سر می‌بردند و اضطراب‌ها و نگرانی‌های آن‌ها و ظلمی که به آن‌ها می‌شده و آزارهایی که می‌دیده‌اند سخن می‌گوید و از طرز رفتار با زندانیان و چگونگی زندگی‌شان در اردوگاه.
جلد دوم کتاب مجمع‌الجزایر گولاگ، ضمن ادامۀ شرح پردرد نویسنده از آن‌چه در اردوگاه‌های شوروی می‌گذشت، در بر دارندۀ تاریخچه‌ای از اردوگاه‌های تجمیع در شوروی است. سولژنیتسین در این مجلد از مجمع‌الجزایر گولاگ توضیح می‌دهد که سنگ بنای گولاگ در اصل نه دورۀ استالین که قبل‌تر و از همان ابتدای انقلاب اکتبر 1917 روسیه و با به قدرت رسیدن لنین نهاده شد.
در جلد سوم کتاب مجمع‌الجزایر گولاگ هم، ضمن شرح شکنجه‌های هراس‌آوری که در اردوگاه‌های شوروی انجام می‌شد، نقل داستان کسانی از زندانیان گولاگ را می‌خوانیم که جسورانه تلاش کردند علیه عوامل گولاگ و خبرچینان و همدستانشان مقاومت کنند. این مجلد از مجمع‌الجزایر گولاگ همچنین حاوی مطالبی دربارۀ سیستم قضایی ناعادلانه و فاسد و مخوف روسیۀ شوروی است؛ سیستمی که در آن صورت‌جلسه‌های دادگاه‌ها دستکاری می‌شد و قاضی‌ها به‌دلخواه و صلاح‌دید خود چیزهایی را از صورت‌جلسه‌ها حذف می‌کردند.
کتاب سه‌جلدی مجمع‌الجزایر گولاگ با ترجمۀ احسان سنایی اردکانی در نشر مرکز منتشر شده است. این ترجمه با یادداشت نویسنده بر ترجمۀ انگلیسی کتاب، که اساس ترجمۀ فارسی بوده، و نیز با مقدمۀ اَن اپلبام بر مجمع‌الجزایر گولاگ همراه است.

بخشی از کتاب مجمع ‌الجزایر گولاگ

«چطور باید به این مجمع‌الجزایز سربه‌مُهر رسید؟ ساعت‌به‌ساعت پرواز و کشتی و قطار دارد – اما دریغ از یک نشان و علامت که بگوید به کدام مقصد. منتها اگر بلیطش را بخواهی، تحویل‌داران باجه یا دفاتر مسافرتی در جوابت هاج و واج می‌مانند. از کلیت این مجمع‌الجزایر، یا هریک از جزایر بی‌شمار آن، نه چیزی می‌دانند و نه اصلاً شنیده‌اند.
کسانی که برای رتق‌وفتق امور عازم مجمع‌الجزایرند از طریق دوایر آموزش وزارت کشور به آنجا می‌رسند.
کسانی که برای نگهبانی عازم‌اند هم از طریق مراکز نظام‌وظیفه احضار می‌شوند.
و کسانی هم که مثل من و شما، خوانندۀ عزیز، به آنجا عازم‌اند تا که بمیرند، صرفاً و اجباراً از طریق بازداشت به آنجا می‌رسند.»

دربارۀ الکساندر سولژنیتسین، نویسندۀ کتاب مجمع ‌الجزایر گولاگ

الکساندر ایزایویچ سولژنیتسین (Александр Исаевич Солженицын)، متولد 1918 و درگذشته به سال 2008، مورخ، جُستارنویس و داستان‌نویس روس و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات سال 1970 است.
سولژنیتیسن یکی از بازماندگان اردوگاه‌های کار اجباری و از جمله منتقدان و مخالفان مشهور اتحاد جماهیر شوروی بود. انتقادات صریح او از کمونیسم و نظام شوروی نقش مهمی در آگاهی جامعۀ جهانی از اختناق در شوروی و خصوصاً آگاهی از اردوگاههای کار اجباری و شرایط این اردوگاه‌ها داشت.
از آثار الکساندر سولژنیتیسن می‌توان به کتاب‌های «بخش سرطان» و «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» اشاره کرد.

کتاب مجمع ‌الجزایر گولاگ برای چه مخاطبانی مناسب است؟

خواندن مجمع‌الجزایر گولاگ را به همۀ علاقه‌مندان تاریخ و خاطره‌نگاری، خصوصاً آن‌ها که به مطالعه دربارۀ توتالیتاریسم و تاریخ روسیۀ استالینی و اردوگاه‌های کار اجباری شوروی علاقه‌مند هستند پیشنهاد می‌کنیم.